Agora doet oproep aan wetenschappers
Jan Fasen (bewerkt door Dick van der Wateren)
Jan Fasen is sinds juni 2018 schoolleider op Niekée in Roermond, alsmede oprichter van Agora Roermond.
Zogenaamde vernieuwingsscholen ondervinden de laatste tijd veel kritiek, zowel van de Onderwijsinspectie1De Staat van het Onderwijs 2019 https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/staat-van-het-onderwijs als van sommige onderwijsonderzoekers. Ik heb me verbaasd over de positie die wetenschappers innemen in de discussie over vernieuwend onderwijs. De kritiek komt er in het kort op neer dat deze scholen niet weten wat hun doelen zijn en welke resultaten ze behalen. Bovendien zouden ze geen of slecht onderzoek doen naar de methoden die ze hanteren.
Forse kritiek, die ik hier zal beantwoorden.
Onlangs sprak ik bij Nieuwsuur2De uitzending is hier nog te bekijken. n.a.v. de zorgen in het jaarlijkse inspectierapport over de kwaliteit van scholen met vernieuwende concepten, o.a. van Agora. Ik mocht me als directeur van Niekée, waar de conceptschool Agora onder valt, in Nieuwsuur publiekelijk verantwoorden over de zorg die de inspectie in haar jaarlijkse Staat van het Onderwijs uit over vernieuwende profiel- en conceptscholen. Het interview bij Nieuwsuur werd ingeleid met een wetenschapper (Casper Hulshof, die ook op deze groepsblog schrijft), die niets van die vernieuwende scholen moet hebben. Hij stelde dat alles al bewezen is over deze scholen en dat ze niet werken. Hij staat daarin niet alleen.
De tegenstanders van vernieuwende scholen buitelden afgelopen weken zowat over elkaar heen, zonder zich in hun oordeel te schamen over hun niet gecontroleerde en feitelijk onjuiste aannames over Agora. Deze wetenschappers mogen twijfels hebben over de effectiviteit van een vernieuwende aanpak, maar deze twijfels zijn niet gebaseerd op onderzoek in de huidige tijd en context.
Ik heb ze nog nooit mogen begroeten op mijn school. Ze hebben nimmer met een leerling, een leraar, een ouder of mij gesproken over wat we doen, waarom en hoe we dat doen, welke onderwijskundige keuzes we maken, hoe we kwaliteit realiseren en monitoren. Daaruit spreekt een zekere arrogantie: alsof wetenschappers zonder onderzoek kunnen vaststellen dat iets niet werkt.
Elk jaar vraag ik subsidies aan bij het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) – dit jaar om samen met zes universiteiten onderzoek te doen naar de effecten van Agora op de ontwikkeling van de leermotivatie, creativiteit en het zelfregulerend vermogen3Over de reden van waarom we juist die onderdelen willen zoeken schreef ik dit blog. bij kinderen. Maar we kregen wederom nul op het rekest. De relevantie van het onderzoek was niet groot genoeg. Hoe is het mogelijk dat aan deze relevantie wordt getwijfeld gezien de discussie onder wetenschappers over de effectiviteit van de huidige onderwijsinnovaties? Hoe zullen vernieuwende onderwijsinstellingen zich dan kunnen verantwoorden?
Dat me dit stoort is één. Maar deze naar binnen gekeerde houding is ook schadelijk voor het vinden van oplossingen voor de problemen die het huidige onderwijsmodel aan ons stelt. Met Agora pretenderen we de leermotivatie van kinderen te vergroten, de kansenongelijkheid te verkleinen, schaduwonderwijs (al die dure huiswerk- en examentrainingen na school) overbodig te maken, de vijfduizend thuiszitters weer een plek op school te bieden, de toenemende werkdruk en het tanende werkplezier van leraren te keren.
Innovaties zijn daarom nodig en moeten zorgvuldig en gecontroleerd plaatsvinden. Als schoolleider van een conceptschool zijn wetenschappers mijn belangrijkste adviseurs. Maar een luidruchtig deel daarvan maakt het me niet gemakkelijk door ons werk af te branden, niet te komen kijken en geen onderzoek goed te keuren.
Laten we de kritiek eens in detail bekijken.
Inspectie
Inspecteur-generaal Monique Vogelzang: “Als je kiest voor zo’n onderwijsvorm, moet je als school wel scherp hebben wat het doel is dat je wil bereiken met een onderwijsconcept”, zegt inspecteur-generaal Monique Vogelzang. Er moet worden voorkomen dat experimenten opnieuw worden uitgeprobeerd, terwijl op andere scholen al is gebleken dat ze niet werken, vindt de inspectie.
“Is er een hogere leeropbrengst, meer gemotiveerde leerlingen of een betere aansluiting op de arbeidsmarkt dan bij traditionele scholen? Dat blijft allemaal heel onduidelijk.”
De inspectie en ik spreken een andere taal. De onderwijsinspectie meet kwaliteit van onderwijs in cijfers. Maar wij geven geen cijfers. We monitoren wel de vooruitgang die een leerling maakt. We meten de vooruitgang, alleen niet in punten. (Over het begrip opbrengst verderop meer.)
Wij weten wel degelijk wat onze doelen en resultaten zijn. We evalueren ze voortdurend en liefst publiekelijk. Tegelijkertijd worden we nog steeds onvoldoende begrepen, omdat onze doelen niet meer slechts te vangen zijn in cijfers en percentages. Het gaat allang niet meer alleen om het vergaren van kennis waar je een punt voor kan geven. We geven kinderen veel meer bagage mee dan de kerndoelen in de onderbouw en de eindtermen in de bovenbouw. Dat de inspectie zegt dat ze niet weten of bijv. Agora tot betere leerprestaties, meer motivatie voor kinderen of een betere doorstroom leidt, ligt niet aan Agora.
Het is de vraag of het in 2017 vernieuwde toezichtskader van de Inspectie4De onderzoekskaders 2017 https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/onderzoekskaders. voldoende is toegesneden op de doelen van vernieuwend en conceptonderwijs. Het is op zijn minst opvallend dat in het rapport Naar Vernieuwd Toezicht het woord vernieuwing alleen voorkomt in verband met de vernieuwing van de Inspectie zelf. In de praktijk komt het toezicht erop neer dat nog steeds de harde cijfers doorslaggevend zijn bij de beoordeling. Natuurlijk moeten die cijfers op orde zijn, maar scholen die meer willen dan alleen goede slagingspercentages en doorstroomcijfers hebben het moeilijk om waardering te krijgen voor hun ambities.
Ik wil de zorg van de inspectie vooral zien als een oproep om gezamenlijk – inspectie, wetenschap, vernieuwingsscholen en lerarenopleidingen – na te denken over de vraag: ‘Wat is goed onderwijs, dat antwoord geeft op de vragen die de huidige tijd aan ons stelt, en hoe maken we de kwaliteit daarvan begrijpelijk en bespreekbaar?’
Conceptscholen ‘gedoemd te mislukken’
Hulshof: “Scholen die zich helemaal richten op zelfontplooiing van leerlingen of heel erg de nadruk leggen op technologie, zoals de Steve Jobsschool, die zijn gedoemd te mislukken.”
“… ze missen de onderwijskundige onderbouwing om het handen en voeten te geven. Ze doen het niet vanuit wetenschappelijk bewijs, vanuit wat wel en niet werkt in het onderwijs. Ze gaan uit van hun gevoel dat het anders moet.”
Misverstanden over Agora
De school wil samen met andere conceptscholen en onder andere de inspectie kijken hoe ze hun toegevoegde waarde en kwaliteit wel kunnen meten. Want geloof me, ik wil niets liever dan dat onze methode goed wordt gemeten. We worden betaald met belastinggeld. En dit is belangrijk, kinderen moeten goed verder kunnen en hebben recht op goed onderwijs.
Daarnaast baseren we ons in onze uitgangspunten en aanpak wel degelijk op reeds bestaand wetenschappelijk onderzoek. In het reeds eerder aangehaalde blog geef ik daar een aantal voorbeelden van. Waar vernieuwingsscholen dan vervolgens last van heb is dat wetenschappers het onderling niet met elkaar eens zijn over dergelijke onderzoeken, de uitkomsten en toepasbaarheid ervan. Ik vind dat die discussie thuishoort in de arena van wetenschappers. Als schoolleider moet ik me kunnen verantwoorden over de wetenschappelijke basis die er is om onderwijskundige keuzes te onderbouwen. Tegelijkertijd is een schoolleider onvoldoende deskundig om al die wetenschappelijke inzichten te overzien en af te wegen ten opzichte van elkaar. Dan doe je het dus nooit goed.
Zelfontplooiing en onderzoekend leren
Hulshof: “Wat wel bekend is, is wat niet werkt. Kinderen zelf onderzoek laten doen, zoals bij Agora, is zeker voor beginnende leerlingen een volstrekt ongeschikte methode.”
In uitspraken als deze over onderzoekend leren gaan een paar vooronderstellingen schuil die we wel vaker tegenkomen. Vaak wordt dan een karikatuur geschetst van de gang van zaken in de klas: leerlingen gaan op eigen houtje zonder enige context ‘zomaar wat proberen’. Daarbij worden kinderen vergeleken met experts, die een grote kennis over hun vakgebied hebben opgebouwd en die van daaruit (soms) nieuwe ontdekkingen doen. Dat is een oneerlijke vergelijking en een onjuiste voorstelling van hoe het werkelijk op onze school toegaat.
De werkelijkheid bij Agora is anders. Het gaat er ons bij het leren niet om of leerlingen nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen doen. In de eerste plaats gaat het erom dat ze zichzelf ontdekken, hun dromen, ambities en mogelijkheden en dat ze daarmee aan de slag gaan. Dat ze leren zich te verhouden tot elkaar en tot de wereld. En dat ze vervolgens ontdekken welke expertise nodig is om hun dromen en doelen te realiseren.
Daarnaast gaat het erom dat hun onderzoek hen aanzet tot denken, niet alleen maar reproduceren. Daarbij laten de leraren hen niet maar wat aanmodderen. Ze begeleiden hun leerlingen voortdurend met vragen die hen helpen evalueren wat ze hebben geleerd en wat ze vervolgens willen bereiken. Ze ontsluiten de wereld voor kinderen. Kinderen weten niet wat ze niet weten. Daar hebben ze leraren voor. Kennis is een belangrijk woord op Agora, maar de weg naar die kennis toe is fundamenteel anders.
Leeropbrengst
Zowel de Inspectie als onderwijsonderzoekers hanteren dit begrip nogal beperkt. Beiden impliceren met leeropbrengst de met cijfers aantoonbare vooruitgang in het leren, die vanzelfsprekend aanwezig moet zijn, maar niet het hele spectrum van goed onderwijs omvat. Het zal inmiddels duidelijk zijn dat het ons gaat om veel meer dan alleen maar de opbrengst van het leren.
Oproep aan onderzoekers
Hier, nogmaals, mijn oproep aan onderwijsonderzoekers om op Agora en andere vernieuwingsscholen onderzoek te komen doen naar de effecten van onze aanpak, maar wel graag zonder vooringenomenheid, anders gezegd, met de bij een goede wetenschapper passende open blik.
Voetnoten
Dit delen:
Gastblogger
Gastbloggers publiceren op uitnodiging en op persoonlijke titel. Hun visie is niet noodzakelijkerwijs de visie van het Blogcollectief. Commerciële uitingen worden niet geplaatst.
wpDiscuz
