Een van de leukste en meest interessante onderwijsavonden van de laatste jaren vond op 12 januari j.l. plaats in de Lutherse Kerk te Amsterdam, de Aula van UvA, dus. Dat was het niet vanwege de eerbiedwaardige gasten en het dito panel dat voor de avond gestrikt was. Dat was het wel vanwege de aanleiding, de sfeer, de entourage en ja, ook vanwege de inhoud.

Als praktische opdracht voor het vak filosofie schreven leerlingen 5 VWO van het Berlage Lyceum te Amsterdam allemaal een essay over het OnsOnderwijs 2032 – het veelbesproken rapport Schnabel. Ook de uitgave van het boekje ‘Onderwijs van Onderen’ – door uitgeverij ISVW – en de organisatie van de avond kwam voor rekening van de leerlingen. Met de opbrengst ervan maken de jongelieden – nu in hun examenjaar – een filosofische reis, naar Athene of zoiets. Terecht kreeg filosofie-docent Jaron Daniël Schone voor dit inventieve project alle lof toegezwaaid – van zijn bestuursvoorzitter, van de leerlingen en van een zaal vol met trotse ouders.

Met de jaargang ervoor had hij het kunstje ook al eens geflikt. VWO 5 van 2016 schreef onder zijn herderschap samen de stadsgids Filosofie in Amsterdam en ging met de opbrengst – inderdaad – naar Athene. Met een stevig opgetuigd publieksevenement en een ietwat agressieve campagne (ik kreeg ook vandaag nog weer een directe mail J) timmeren hij en zijn leerlingen dit jaar nog harder aan de weg.

Het eerste exemplaar van de nieuwe bundel werd aangeboden aan Geert ten Dam, onderwijskundige, Voorzitter College van Bestuur van de UvA en indertijd lid van de commissie Schnabel. Zij benadrukte hoe belangrijk het is dat het perspectief van leerlingen structureel wordt meegewogen in het denken en doen rond onderwijs. Het Nederlandse onderwijs is beter dan de middelmaat, maar wordt door leerlingen in het vo vrij algemeen als ontieglijk saaaaaaai ervaren…

De leerlingen van het Berlage – nou ja, klas 5 filosofie – beamen dat volmondig, en hebben nog wel meer aan te merken: het (talen)onderwijs is ineffectief, toetsen zijn niet meer van deze tijd, straffen idem dito. Het program is overladen en verbrokkeld, verwijst te weinig naar de problemen van de wereld van nu. Er moet dus een vak ‘wereldproblemen’ komen, Godsdienst moet verplicht op het program, enzovoorts. Van de vijf ‘pitches‘ die de mondigsten van de klas ter plekke gaven vond ik zelf die over straffen en conditioneren heel erg goed: strak, goed onderbouwd, geen speld tussen te krijgen. Maar alle leerlingen die daar durfden staan en zich in een volle aula durfden te uiten: chapaeu.

Natuurlijk: zij kennen maar één school (hoop ik), en (re)ageren vooral op en vanuit die ene ervaring. Sommigen zijn op bezoek geweest bij andere scholen, zoals bij Cartesius 2, maar heel erg gedifferentieerd kijken ze over het algemeen niet naar het onderwijs(systeem). Dat is niet erg, integendeel: juist in hun onbevangenheid en hun neiging er ‘met gestrekt been in te gaan‘ (dixit presentator Ferd van Eerenbeemt) leggen de jongeren vingers op zere plekken. Doordat ze niet bloss reaguren, maar de inhoud van ‘Schnabel’ koppelen aan hun eigen ervaringen, aan inzichten en bronnen uit de filosofie in de brede zin, en er in de meeste gevallen ook alternatieven voor aandragen, ontwikkelen ze samen een mooi palet aan inzichten over voortgezet onderwijs, nu en in de toekomst. Op onderdelen is er daarbij kritiek, zeker, op het rapport van Schnabel – zoals op het toen nog beoogde rommelen met persoonsvorming – maar door de bank genomen lijken de leerlingen van Berlage de richting van O2032 wel te zien zitten…

Na de pitches was er een panelgesprek met niemand minder dan Jente Koopmans (LAKS), Peter Kwint (SP-Tweede Kamer), Paul Rosenmöller (VO-Raad, Stichting van het Onderwijs) en Johannes Visser (De Correspondent) en twee van de leerlingen. Die bereden gezessen vooral hun eigen stokpaardjes, en waren het vooral ontzettend met elkaar eens. Alleen over de rol van toetsing en examens was er wat onenigheid, en een grote kloof, bovendien, tussen panel en de zaal. Niet heel erg veel vuurwerk dus, maar wel vermaak ende gezelligheid – ook na afloop, bij de borrel. Blijft wel staan dat het gedeelte dat alléén door leerlingen verzorgd werd een stuk interessanter was dan het gesprek tussen de geijkte sprekers…

Bijzonder was de avond – en is het boek – door een aantal dingen. Allereerst verdient het initiatief  & de werkvorm van Docent Jaron natuurlijk respect en navolging. Dit is mooi onderwijs – in dit geval over onderwijs & het denken daarover. Daarnaast vond en vind ik het verrassend en verhelderend hoe goed jongeren zelf over hun onderwijs en leren nadenken, en daar ook alternatieven voor kunnen aandragen – en dat, zoals gezegd, sprankelender dan anderen.

Voor wie deze bijzondere avond gemist heeft: het boek ‘Onderwijs van Onderen’ is nog steeds te bestellen. Aanschaf ervan is niet alleen leuk voor de betrokken leerlingen (en uitgever ISVW), maar de moeite van het lezen zeker waard!

Alderik Visser

Alderik Visser

Historicus en onderwijsmens. Docent geschiedenis, filosofie en IB Theory of Knowledge op Wolfert TTO, Rotterdam. Schrijft over onderwijs in het algemeen, beleid en filosofie in het bijzonder