13 februari 2014 
In reactie op een artikel van Johannes Visser in De Correspondent pleit deze tekst voor meer autonomie en een universitairere aanpak in de bovenbouw van het vwo. Visser stelt dat universiteiten steeds schoolser worden, terwijl middelbare scholen juist meer ruimte zouden moeten bieden voor zelfstandig leren. De auteur, een docent natuurkunde, deelt zijn ervaringen met het geven van meer autonomie aan leerlingen.
In zijn examenklas natuurkunde zijn sommige lesuren facultatief. Leerlingen werken thuis of op school en komen goed voorbereid naar de les, waar ze vragen stellen, sommen maken of samen complexe natuurkundige onderwerpen onderzoeken. Deze aanpak, gebaseerd op vertrouwen en verantwoordelijkheid, leidt tot gemotiveerde leerlingen en goede resultaten.
Autonomie is volgens onderzoek (bijvoorbeeld Deci & Ryan) een cruciale factor voor motivatie. Straffen en controle werken demotiverend, terwijl leerlingen juist gedijen bij vrijheid en verantwoordelijkheid. De auteur geeft leerlingen de ruimte om zelf oplossingen te bedenken voor problemen, zoals vergeten boeken of ongemaakt huiswerk. Dit leert hen omgaan met verantwoordelijkheid en bevordert zelfstandigheid.
Uit gesprekken met honderden leerlingen blijkt dat zij meer autonomie en maatwerk willen. Leerlingen die de stof snel beheersen, willen sneller door de lesstof gaan of meer uitdagende opdrachten krijgen. Leerlingen die moeite hebben met de stof, vragen juist om meer aandacht en een lager tempo. Differentiatie en maatwerk zijn daarom essentieel.
Een voorbeeld uit de praktijk: een wiskundedocent gaf een verveelde tweedeklasser een moeilijk boek uit de vijfde klas. De leerling werkte enthousiast alle opgaven foutloos uit. Dit toont aan dat leerlingen gemotiveerd raken wanneer ze worden uitgedaagd en vertrouwen krijgen.
Door leerlingen meer autonomie en verantwoordelijkheid te geven, worden ze gemotiveerder en zelfstandiger. Differentiatie en maatwerk zijn de sleutel tot succesvol onderwijs dat aansluit bij de behoeften van elke leerling. Het middelbaar onderwijs kan meer universitair worden door ruimte te bieden voor zelfstandig leren en persoonlijke groei. Dit bereidt leerlingen beter voor op de toekomst, zowel op de universiteit als in hun verdere leven.
Lees het volledige artikel op Wij-leren.nl via deze link: https://wij-leren.nl/geef_leerlingen_autonomie.php
Blogcollectief Onderzoek Onderwijs 
Een mooi en herkenbaar stuk van Johannes Visser over verantwoordelijkheid. De titel daar ben ik het helemaal mee eens, maar klopt naar mijn mening niet met de inhoud van het stuk. Maar goed, toch zal ik in mijn reactie de leerlingen als studenten benoemen, omdat daar, voor mij, meer verantwoordelijkheid mee gepaard gaat.
Naar mijn idee kun je verantwoordelijkheid op twee manieren geven. De aardige en de wezenlijke of reële manier. Beide termen heb ik uit een Engels stuk vertaald. Hierin worden ze als kind en real benoemd. Een aantal voorbeelden: In het reguliere onderwijs worden de studenten regelmatig als onbekwaam bestempeld. Er wordt op een ‘aardige’ manier aangegeven dat kinderen nog niet aan verantwoordelijkheid toe zijn. Kinderen moeten zich blij en gelukkig voelen op school en als dit niet zo is dan klopt er snel iets niet met de school of de leerkracht voor de klas. Leerkrachten gaan in discussies niet echt de confrontatie aan, omdat de studenten zich dan gekwetsts zouden kunnen voelen. Al gauw moeten gevoelens van verdriet worden verzacht om verdere ‘trauma’s’ te voorkomen. Ieder kind dat zich verveelt, moet extra of gedifferentieerd werk aangereikt krijgen. Overal wordt bovenop gezeten om maar zo ‘aardig’ mogelijk voor de studenten te zijn. Helpen we onze studenten wel verder door maar aardig te zijn of eerder aardig te doen?
Verantwoordelijkheid kan in mijn ogen alleen op een reële en volledige manier gegeven worden. Het geven van een halve of schijnverantwoordelijkheid leidt tot het niet kunnen of willen nemen van de verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid komt met een hoop ongemakken die daar bij horen. Door in discussies en debatten op een directe en reële manier een reactie te krijgen leer je als student beter met gedachtes om te gaan en die te verwoorden. Door studenten aan te geven zelf verantwoordelijk te zijn voor hun gevoelens, leren ze ook dat deze gevoelens er mogen zijn. Door verveling toe te laten op een school kan een kind sneller komen tot datgene wat het echt wil gaan doen in plaats van bezig te zijn met ‘schijnbezigheden’ om de leerkracht te pleasen.
Om een antwoord te geven op mijn vraag in de vorige alinea, kunnen en mogen we als volwassenen de studenten alleen maar volledige verantwoordelijkheid geven en zijn we beter in staat een aardig persoon te zijn.
LikeLike
Dank je wel, Sander. Ik hoop niet dat je denkt dat mijn doel is aardig gevonden te worden. Dat kan helpen, maar is geen doel van mijn aanpak. Het is ook niet mijn doel om het leerlingen makkelijk te maken. Integendeel, autonomie, vrijheid en verantwoordelijkheid zijn niet makkelijk. Je betaalt er een prijs voor. Sartre zei dat de mens ‘gedoemd’ is tot vrijheid. Dat betekent dat de volle verantwoordelijkheid voor je handelen op jouw schouders rust, maar daarmee zijn ook al jouw successen jouw verdienste. Dat wil ik mijn leerlingen meegeven. Juist door jongeren weinig verantwoordelijkheid te geven, hun precies voor te schrijven wat ze moeten doen en laten en hen voor fouten te straffen, maak je het hun gemakkelijk en maak je hen afhankelijk van volwassenen en, later als ze zelf volwassen zijn, afhankelijk van bazen en anderen die machtiger zijn dan zijzelf.
Dat kan het doel van onderwijs toch niet zijn?
LikeLike
Wat een mooie post Dick! Je geeft een mooi voorbeeld van avontuurlijk en uitdagend onderwijs waar alle leerlingen behoefte aan hebben: ‘(…)vaak proberen we samen bredere natuurkundevragen te beantwoorden, over relativiteit, zwarte gaten, elementaire deeltjes, onderwerpen die niet op het examen komen en waarin ik ook niet heel deskundig ben.’ Ik denk dat de kracht zit in het laten zien dat ook jij niet de alwetende verteller bent. Je doet niet alsof, maar laat zien dat leren voornamelijk bestaat uit (samen) vragen bedenken, zoeken naar verklaringen, toetsen, onderzoeken, puzzelen, ontdekken, verwoorden, sparren en combineren.
Het is de kunst om het onderwijs op alle niveaus en in alle schooltypen zo avontuurlijk en uitdagend te maken en leerlingen al heel jong hierin te begeleiden. Wat een avontuur en uitdaging voor docenten, de onderzoekende houding is namelijk niet bij iedere leerling aangeboren, maar wel te leren!
LikeLike
Helemaal met het artikel eens.
Autonomie voedt creativiteit. En dit leidt tot onafhankelijk denkende volwassenen. Dat wenst toch iedere docent voor zijn leerlingen.
LikeLike
Dank voor je verhaal! Waardevol om te lezen hoe theorie over motivatie, autonomie werkt in de praktijk.
LikeLike
Wat een mooi vervolg op de interessante post van Johannes Visser. Het geven van autonomie en vertrouwen vraagt van de docent lef en kracht. Maar ook eerlijk zijn over je eigen deskundigheid (en dat oplossen met de inzet van tablets etc., mooi! ). Dit zijn de docenten waar het onderwijs (en de leerlingen) het van moeten hebben. En dan moet het HBO deze studenten vervolgens serieus nemen en eveneens de ruimte geven.
LikeLike
Misschien een beetje een zijweg. Ik had gehoopt op een betere correspondent voor onderwijs bij De Correspondent, of vinden jullie het topniveau?
LikeLike
Goed artikel, fijn om dit ook eens vanuit een ander perspectief te kunnen zien.
Groet,
Felix
LikeLike