Mag je experimenteren met kinderen?
Het artikel ‘Mag je experimenteren met kinderen’ in Van twaalf tot achttien heeft mij aan het denken gezet.
Ik ben van beroep onderwijsonderzoeker. Een van de onderdelen van mijn vak – zo niet het meest bepalende onderdeel – is het uitvoeren van (onderwijs)experimenten. Deze experimenten kunnen plaatsvinden in een lab onder kunstmatige condities via zogeheten gerandomiseerd onderzoek met controlegroep maar kunnen ook ecologisch valide studies[1] zijn, dus ‘in het wild’ in de klas / in scholen. De experimenten die ik doe kunnen zeer gecontroleerde experimentele interventiestudies zijn waar ik probeer alle toeval uit te bannen, maar ze kunnen ook quasi-experimenteel of zelfs design-based zijn waar van alles (onverwacht) kan opspelen. Echter, wat voor onderzoek ik ook doe, met uitzondering van literatuuronderzoek of deskresearch, moet ik uit ethische overwegingen (die ook vastliggen in mijn vakgebied) alles laten toetsen door een instantie die de ethische toetsingscommissie[2] (ETC) heet. Het doet er niet toe of ik alleen een vragenlijst afneem over hoe een kind zegt te leren, een andere onderwijsvorm probeer (en deze al dan niet vergelijk met een vergelijkbare groep zonder deze interventie) of visolie toedien om te zien of dit leidt tot beter leren. In het laatste geval moet ik zelfs naar een medisch ethisch toetsingscommissie (METC). Ongeacht wat ik doe, moet ik deze commissie laten zien dat ik ethisch handel, dat ik via de gekozen instrumenten of ingrepen geen schade zal toebrengen bij de leerling (of de ouder/verzorger), dat ik ‘nazorg’ verzorg na de ingreep , zoals het voeren van een nagesprek of het rapporteren aan de participanten over wat de gevonden resultaten en ga zo maar door. Als mijn onderzoek – het experimenteren – wordt gedaan met jonge kinderen, moet ik eerst toestemming krijgen van hun ouders of verzorgers. Gaat het om kinderen tussen 12 en 18, dan moet ik zowel van de ouders/verzorgers als van de kinderen zelf toestemming krijgen en voor leerlingen/studenten van 18 of ouder alleen van de jongeren zelf. Ik moet ook leerlingen de mogelijkheid geven om niet aan het experiment mee te doen zonder enige nadelige gevolgen voor hen en ik moet hen ook de ruimte geven om op welk moment dan ook uit het onderzoek te stappen (idem zonder gevolgen).
Met deze ‘klaagzang’ wil ik niet betogen dat dit allemaal teveel is en dat het allemaal minder kan of moet. Integendeel. Ik vind het uitstekend dat ik en mijn collega’s gedwongen worden om ons enerzijds ethisch te moeten verantwoorden voor wat wij doen in onze onderwijsexperimenten en anderzijds (nog belangrijker) vooraf goed na te moeten denken over wat onze ‘onschuldige’ experimenten voor mogelijke nadelige effecten / gevolgen kunnen hebben voor de deelnemers, dus onze kinderen.
Wat ik daarom des te vreemder vind, is dat scholen en zelfs de overheid van alles mogen doen zonder rekening te moeten houden met dergelijke ethische overwegingen. Denk hier aan wat de Commissie Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwing oftewel de Commissie Dijsselbloem vond (waarvoor ik samen met Frans Prins een van de deelstudies uitvoerde). Drie van de conclusies van het parlementaire onderzoek waren: Er zijn grote risico’s genomen met kwetsbare leerlingen; De wetenschappelijke onderbouwing van ‘het nieuwe leren‘ ontbreekt grotendeels; De wijze van invoering van ‘het nieuwe leren’ was risicovol). Scholen en overheden kunnen, bijvoorbeeld, een niet weloverwogen ingreep gebaseerd op vage vermoedens of hypes van onderwijsgoeroes en eduquacks en geleid door niet getrainde mensen zomaar uitvoeren (ik zal hier geen namen of onderwijsingrepen noemen maar jullie kennen ze wel). Ook kunnen zij veranderingen / vernieuwingen waar slechts een ietsiepietsie over is nagedacht is, invoeren. Deze veranderingen / vernieuwingen zijn dan gebaseerd op vermoedens of aannames (denk hier aan de Tweede Fase). Nogmaals, in beide gevallen zonder enige ethische toetsing vooraf!
Ik vind dit absurd. Laten wij eisen dat scholen en de overheid zich aan dezelfde normen, regels en standaarden moeten houden als professionele onderwijsonderzoekers. Het gaat om onze kinderen en de schade die wij hen kunnen toebrengen. Daar mogen wij niet lichtzinnig over doen!
[1] Ecologische validiteit (ecological validity) is de mate waarin de onderzoeksresultaten uit een onderzoek overeenkomen met de alledaagse praktijk
[2].ETCs hebben tot doel de waarden, rechten en belangen van deelnemers aan een onderzoek te waarborgen. Bij elk aangevraagd onderzoek gaat deze commissie na of de onderzoekers rekening houden met algemeen geldende wettelijke en/of ethische standaarden met betrekking tot het type onderzoek dat zal worden uitgevoerd. De ETC beoordeelt de ethische aspecten van een onderzoek en zijn methoden, promoot volledig geïnformeerde en vrijwillige deelname door potentiële deelnemers die in staat zijn om dergelijke keuzes te maken (of, indien dat niet mogelijk is, geïnformeerde toestemming gegeven door een geschikte proxy zoals de ouders of verzorgers van een kind), om de alle aspecten van de veiligheid van de deelnemers te garanderen. Zie bijvoorbeeld:
