Op 30 januari vond de eerste ResearchED conferentie plaats in het Herman Wesselink College te Amstelveen. Ik zeg eerste, ten eerste omdat het de eerste keer was dat deze bijeenkomst in Nederland plaatsvond, en ten tweede omdat ik verwacht dat er volgend jaar een tweede conferentie zal zijn: het was een groot succes. De organisatie (onder leiding van Jan Tishauer) was trots dat de bijbehorende hashtag #RedAdam zelfs een aantal uren trending topic op Twitter was. De bedoeling van ResearchED was om een ontmoeting tussen onderwijsonderzoekers (de theorie) en leraren (de praktijk) te bewerkstelligen. Vaak zijn bij dat soort bijeenkomsten maar weinig docenten te vinden: die hebben het nu eenmaal te druk met hun (over)werk voor school. Hier bestond zeker driekwart van het aanwezige publiek uit praktijkmensen en dat is heel mooi: de lunch en workshops waren de moeite waard maar je moet je vrije zaterdag er toch voor offeren, tenslotte.

Aan mij was gevraagd om ook een van de workshops te verzorgen, een aanbod waar ik graag op inging. Aangezien zowel mede-mytheboekschrijvers Pedro de Bruyckere als Paul Kirschner ook acte de presence gaven koos ik ervoor om de aanwezigen niet in onderwijsmythes in te wijden, maar in het omgaan met nieuwe onderwijsideeen en dan in het bijzonder de sceptische houding die je daarbij kunt aannemen. Omdat die houding niet altijd even gemakkelijk is koos ik als titel (naar de boekenreeks van Jeff Kinney) Het leven van een loser scepticus. De presentatie was naar mijn idee een succes en we hebben ook heel hard gelachen met elkaar. De slides van de presentatie staan hieronder (via Slideshare). Omdat de slides behoorlijk visueel van aard zijn kreeg ik vragen om een beschrijving van dat wat ik verteld heb. Ik zal daarom komt inhoud van de presentatie doornemen.

Kiki en Booba

Ik begon met de observatie dat er niets mis is met enige scepsis. Tenslotte geldt voor alle grote intellecten dat zij sceptici zijn (tenminste, dat vond Friedrich Nietzsche). Mijn ijsbreker ging over het in de psychologie bekende duo Kiki en Booba. Wie van de twee is Kiki? Bijna iedereen wijst naar de figuur… (u mag zelf bedenken welke van de twee). Binnen de psychologie is er een boekenplank vol aan literatuur over dit fenomeen geschreven.

In het ‘ mythe-ontzenuw’-werk dat wij proberen uit te voeren draait het vooral om het opbouwen van onderwijskunde als wetenschap: voor een succesvolle wetenschap is het belangrijk eerst de ‘mythen’ (op geloof of intuitie gebaseerde ideeen die op geen enkele wijze door wetenschappelijk verkregen informatie ondersteund worden) eruit te gooien. Een hele opgave, want het onderwijsveld wemelt ervan. Onze beschermheilige is Thomas de apostel die Jezus bij zijn terugkeer niet vertrouwde. Jezus liet hem voelen dat hij het echt was, ondanks dat dat niet gewaardeerd werd (de essentie van geloof is tenslotte dat empirische bevestiging niet vereist is). Naar onderwijs kun je op allerlei manieren kijken, het is niet moeilijk er een metafoor voor te verzinnen; hoewel Sjef Drummen meer verstand heeft van onderwijs dan van voetbal. Mijn eigen metafoor was onderwijs als openbaar vervoer: (te) druk, algemeen toegankelijk, en er zijn zelfs verschillende klassen. John Dewey schetst het belang van de leerkracht die het systeem kritisch bleef bevragen: een leerkracht is tenslotte geen soldaat en ook geen radertje in het systeem (nb: ik heb per ongeluk de versie van Dewey’s citaat gebruikt waarin ik ‘he’ in ‘she’ had veranderd). Uit onderzoek blijkt: daar hebben veel docenten geen tijd voor. Daar komt bij dat er vanuit alle hoeken en gaten adviezen en vergezichten over onderwijs over hen worden uitgestrooid. In mijn indeling van betrokkenen bij onderwijsonderzoek heb ik deze groep vergeleken met aasgieren. Degenen die zich dit allemaal laten aanleunen vergeleek ik met uilskuikens — aan ons om er wijze uilen van te maken!

Om te laten zien met welke nieuwe ideeen wij ons zoal bezighouden heb ik kort de onderwerpen ‘beelddenken’ en ‘mindsettheorie’ behandeld. Het empirische bewijs voor beelddenken is flinterdun, en daarbij lijkt dit fenomeen in de handen te zijn gevallen van een groot coachingscircuit dat het koppelt aan allerlei ‘bijzondere’ eigenschappen (hoogsensitiviteit, dyslexie, enzovoort). De mindsettheorie van Carol Dweck is heel interessant. Een probleem met die op zichzelf vrij eenvoudige theorie is dat anderen ermee aan de haal zijn gegaan. Dat leidt soms tot potsierlijke uitspraken (‘prijs kinderen voor de fouten die zij maken, want daarvan groeien hun hersenen’), waar ook Dweck zich van lijkt te distantieren.

Tenslotte heb ik aan de hand van het boek When can you trust the experts? van Daniel Willingham (waarvan over een tijdje een Nederlandse vertaling uitkomt!) een aantal vuistregels en overwegingen meegegeven om claims over onderwijs en onderwijsonderzoek met enige scepsis te ontvangen. Verband en oorzaak (‘correlatie en causatie’) worden nog altijd maar al te gemakkelijk met elkaar verward. En het ‘neurosausje’ waarmee onderwijsideeen soms overgoten worden voegt vaak kraak nog smaak toe. Ik eindigde met een citaat van Richard Feynman dat je vrij zou kunnen vertalen als ‘laat je niet gek maken’: “The first principle is that you must not fool yourself and you are the easiest person to fool.” Ik hoop volgend jaar bij ResearchED 2017 te mogen zijn.