Deze tekst verscheen als opiniebijdrage in De Standaard van 1 oktober 2022.

Vorige week gebeurde het weer: een collega is plots voor een paar weken afwezig. Een expliciete reden wordt daarvoor niet opgegeven – en alleen al daardoor weet de hele leraarskamer wat de reden is. Ze is even “uit”. “Zit thuis.” “Zit erdoor.” 

Het is niet de eerste keer dat dat gebeurt, en het is niet de eerste keer dat het gebeurt met een collega die eigenlijk een ideale leerkracht is: inhoudelijk bijzonder beslagen, geïnteresseerd in pedagogie en didactiek en, bovenal, met een groot hart voor haar leerlingen. 

Op onze school komt dat soort uitval niet meer of minder voor dan op andere scholen – onderzoek wijst dat uit: burn-out (om het dan toch maar weer te noemen) lijkt niet zoveel te maken te hebben met specifieke scholen: het is een systematisch probleem (Van Droogenbroeck en Spruyt, 2018), en de omvang ervan is angstaanjagend. Respectievelijk 17,3 en 10,2 procent van het onderwijzend personeel in Vlaanderen loopt een hoog of zeer hoog risico op burn-out, volgens een onderzoek van de KU Leuven en Odisee – dat is meer dan een kwart van de leerkrachten.

Het gaat niet meer op om de verantwoordelijkheid voor de hoge uitvalcijfers bij individuele leerkrachten te gaan zoeken. Die nemen namelijk al hun verantwoordelijkheid en doen massaal aan “zelfzorg”: ik ken collega’s die gaan sporten, mediteren of yoga beoefenen, specifiek om de stress de baas te kunnen. Ik ken er die een psycholoog of relaxatietherapeut betalen om hun werk leefbaar en hun leven werkbaar te houden. Nog veel meer leerkrachten gaan deeltijds werken – en worden dus deeltijds betaald  – juist omdat ze hun job goed willen kunnen doen.

Hoe kan het eigenlijk, dat we dit alles normaal zijn gaan vinden? Waar is het zo fout gelopen dat mensen die hun werk graag doen net daarom minder gaan werken? Waarom kijken we toe, in tijden van een ongezien leerkrachtentekort, hoe gemotiveerde en getalenteerde leraren tegen die muur aanknallen?

Moet het nog gezegd, dat lesgeven op zich al behoorlijk belastend is? Als leerkracht doe je minstens twee dingen tegelijk: je probeert het te hebben over inhoud (die je zelf uiteraard onder de knie moet hebben), en je probeert een verbinding te maken met twintig à dertig jonge mensen in uiteenlopende ontwikkelingsstadia, elk met hun eigen achtergrond, interesses en eventuele problemen. De “cognitive load” die daarmee gepaard gaat, is best pittig – en wie dat niet gelooft, mag het gerust eens komen proberen voor een weekje. 

Moet het nog gezegd, dat dat lesgeven intussen als een archeologische site bedolven is onder lagen stof, puin en ballast? Boven elke les die je geeft, ligt immers een laag afspraken binnen de vakgroep, afspraken binnen de school, een pedagogisch project, de visie van de schoolgemeenschap, de input van de pedagogische begeleiding, de inhoud van de laatste studiedag, de leerplandoelen, het gemeenschappelijk funderend leerplan, het gemeenschappelijk leerplan ict, de eindtermen (als ze niet ongrondwettelijk bleken), het Referentiekader Onderwijskwaliteit, en daarboven, als zwaard van Damocles, de eeuwige dreiging van de onderwijsinspectie. Ik zal maar voor mezelf spreken: mijn hoofd is te klein om met dat alles rekening te houden, én ook nog les te geven. Ik vermoed dat ik niet de enige ben.

Het is hoog tijd dat de verantwoordelijken in de onderwijshiërarchie hun verantwoordelijkheid ook werkelijk opnemen, en zich afvragen hoe ze op hun niveau druk kunnen wegnemen. Schrap in uw doelen en uw visieteksten. Schraap de ballast weg, stel de vraag of uw ideetjes overeind blijven in een klaslokaal, en verlicht de druk op leerkrachten die hun werk proberen te doen. Het Vlaamse onderwijs zal niet gered worden door bestuurders die er vooral hun eigen stempel op willen drukken, en al helemaal niet zolang leraren onderaan verpletterd worden.

HR Magazine, “VEEL ONTEVREDENHEID OVER WERKDRUK BIJ MEDEWERKERS IN HET ONDERWIJS”, 23 juni 2021 https://hrmagazine.be/nl/posts/veel-ontevredenheid-over-werkdruk-bij-medewerkers-in-het-onderwijs

Van Droogenbroeck, F., Spruyt, B., Quittre, V., & Lafontaine, D. (2021). “Does the School Context Really Matter for Teacher Burnout? Review of Existing Multilevel Teacher Burnout Research and Results From the Teaching and Learning International Survey 2018 in the Flemish- and French-Speaking Communities of Belgium.” Educational Researcher, 50(5), 290–305. https://doi.org/10.3102/0013189X21992361

Ruben De Baerdemaeker

Leraar Engels, Duits en Nederlands aan het Sint-Janscollege in Gent. Houdt van lezen, en geeft graag les over literatuur.