1 oktober 2022 
Deze tekst verscheen als opiniebijdrage in De Standaard van 1 oktober 2022.
Vorige week gebeurde het weer: een collega is plots voor een paar weken afwezig. Een expliciete reden wordt daarvoor niet opgegeven – en alleen al daardoor weet de hele leraarskamer wat de reden is. Ze is even “uit”. “Zit thuis.” “Zit erdoor.”
Het is niet de eerste keer dat dat gebeurt, en het is niet de eerste keer dat het gebeurt met een collega die eigenlijk een ideale leerkracht is: inhoudelijk bijzonder beslagen, geïnteresseerd in pedagogie en didactiek en, bovenal, met een groot hart voor haar leerlingen.
Op onze school komt dat soort uitval niet meer of minder voor dan op andere scholen – onderzoek wijst dat uit: burn-out (om het dan toch maar weer te noemen) lijkt niet zoveel te maken te hebben met specifieke scholen: het is een systematisch probleem (Van Droogenbroeck en Spruyt, 2018), en de omvang ervan is angstaanjagend. Respectievelijk 17,3 en 10,2 procent van het onderwijzend personeel in Vlaanderen loopt een hoog of zeer hoog risico op burn-out, volgens een onderzoek van de KU Leuven en Odisee – dat is meer dan een kwart van de leerkrachten.
Het gaat niet meer op om de verantwoordelijkheid voor de hoge uitvalcijfers bij individuele leerkrachten te gaan zoeken. Die nemen namelijk al hun verantwoordelijkheid en doen massaal aan “zelfzorg”: ik ken collega’s die gaan sporten, mediteren of yoga beoefenen, specifiek om de stress de baas te kunnen. Ik ken er die een psycholoog of relaxatietherapeut betalen om hun werk leefbaar en hun leven werkbaar te houden. Nog veel meer leerkrachten gaan deeltijds werken – en worden dus deeltijds betaald – juist omdat ze hun job goed willen kunnen doen.
Hoe kan het eigenlijk, dat we dit alles normaal zijn gaan vinden? Waar is het zo fout gelopen dat mensen die hun werk graag doen net daarom minder gaan werken? Waarom kijken we toe, in tijden van een ongezien leerkrachtentekort, hoe gemotiveerde en getalenteerde leraren tegen die muur aanknallen?
Moet het nog gezegd, dat lesgeven op zich al behoorlijk belastend is? Als leerkracht doe je minstens twee dingen tegelijk: je probeert het te hebben over inhoud (die je zelf uiteraard onder de knie moet hebben), en je probeert een verbinding te maken met twintig à dertig jonge mensen in uiteenlopende ontwikkelingsstadia, elk met hun eigen achtergrond, interesses en eventuele problemen. De “cognitive load” die daarmee gepaard gaat, is best pittig – en wie dat niet gelooft, mag het gerust eens komen proberen voor een weekje.
Moet het nog gezegd, dat dat lesgeven intussen als een archeologische site bedolven is onder lagen stof, puin en ballast? Boven elke les die je geeft, ligt immers een laag afspraken binnen de vakgroep, afspraken binnen de school, een pedagogisch project, de visie van de schoolgemeenschap, de input van de pedagogische begeleiding, de inhoud van de laatste studiedag, de leerplandoelen, het gemeenschappelijk funderend leerplan, het gemeenschappelijk leerplan ict, de eindtermen (als ze niet ongrondwettelijk bleken), het Referentiekader Onderwijskwaliteit, en daarboven, als zwaard van Damocles, de eeuwige dreiging van de onderwijsinspectie. Ik zal maar voor mezelf spreken: mijn hoofd is te klein om met dat alles rekening te houden, én ook nog les te geven. Ik vermoed dat ik niet de enige ben.
Het is hoog tijd dat de verantwoordelijken in de onderwijshiërarchie hun verantwoordelijkheid ook werkelijk opnemen, en zich afvragen hoe ze op hun niveau druk kunnen wegnemen. Schrap in uw doelen en uw visieteksten. Schraap de ballast weg, stel de vraag of uw ideetjes overeind blijven in een klaslokaal, en verlicht de druk op leerkrachten die hun werk proberen te doen. Het Vlaamse onderwijs zal niet gered worden door bestuurders die er vooral hun eigen stempel op willen drukken, en al helemaal niet zolang leraren onderaan verpletterd worden.
HR Magazine, “VEEL ONTEVREDENHEID OVER WERKDRUK BIJ MEDEWERKERS IN HET ONDERWIJS”, 23 juni 2021 https://hrmagazine.be/nl/posts/veel-ontevredenheid-over-werkdruk-bij-medewerkers-in-het-onderwijs
Van Droogenbroeck, F., Spruyt, B., Quittre, V., & Lafontaine, D. (2021). “Does the School Context Really Matter for Teacher Burnout? Review of Existing Multilevel Teacher Burnout Research and Results From the Teaching and Learning International Survey 2018 in the Flemish- and French-Speaking Communities of Belgium.” Educational Researcher, 50(5), 290–305. https://doi.org/10.3102/0013189X21992361
Blogcollectief Onderzoek Onderwijs 
Helemaal mee eens en zeer herkenbaar. Ik bevind mij in een vergelijkende situatie. Momenteel werk ik 60 uur per week om 4 dagen betaald te krijgen. Een privéleven heb ik niet meer en als daar iets moet gebeuren raak ik subiet in paniek, omdat ik anders onvoorbereid voor de klas sta. Ik ben ook zo’n goede docent die van alle markten thuis is. Dat was voor mijn directie de reden om mij op zo wat alle niveaus en voor verschillende vakken in te zetten. Ik heb dit jaar niet één paralelklas en dat betekent slechts 30 minuten voorbereidingstijd voor lessen die ik nog nooit gegeven heb. Gelukkig duurt deze onderwijshel maar 21 weken, want dan zijn de lessen voor de examenklassen voorbij. Het grote aftellen is begonnen.
LikeLike
Spontaan zou ik willen zeggen: wees voorzichtig, Christa, en zorg voor jezelf. Maar dat is natuurlijk net het probleem – het zou niet nodig mogen zijn om dat soort goedbedoelde maar slappe advies te moeten geven. En dat soort raad legt de verantwoordelijkheid alweer bij jou, bij een leerkracht die onder onverantwoorde druk moet presteren. Een meer pragmatisch advies zou dan kunnen zijn: goed genoeg is goed genoeg – hou op tijd op met voorbereiden, en ga iets leuks doen. Maar ik heb intussen geleerd dat die gouden tip voor veel leerkrachten gewoon niet werkt.
Mijn sympathie heb je, maar goede raad heb ik dus niet te bieden: als leerkracht hebben we wellicht heel weinig vat op die werkdruk, die naar mijn aanvoelen ook enkel maar blijft toenemen. Ik hoop dat je je door die 21 weken heen slaat, en dat je nog voldoende plezier kunt vinden in het lesgeven om het de moeite waard te maken.
LikeLike
Laat directieteams werk maken van de vitaliteit van de docent. De gezonde balans tussen lesgeven enerzijds en leerlingvolgsystemen bijhouden en verslagen maken van ouder- of mentorgesprekken is zoekgeraakt. Onthou dat leerstof middel is bij de begeleiding in de ontwikkeling van een leerling, geen doel op zich. En laat de relatie die een docent met zijn pupillen opbouwt bestaan.
Geef brandstof aan het elan van iedere individuele docent, dat naast het lesgeven, ruimte is voor de kwaliteit van elke docent. Laat teams desnoods de ruimte om zelf uit te kiezen in welke school/ team ze willen samenwerken.
Geef die docent die de schoolkrant, of schoolapp graag leidt die kans, of de docent die graag debatevents met andere scholen organiseert, of de docent die graag tuiniert met leerlingen, de docent die de schoolband gaat versterken, de docent die de reis naar Madagascar voorbereidt, de docent die de leerlingenraad begeleidt, de docent die de schoolbibliotheek wil uitbreiden/digitaliseren, noem al de mogelijke kwaliteiten maar op, geef ze die kans. Van de erkenning voor die kwaliteiten groeit de weerstand van de docent, groeit het enthousiasme. Bedelf ze niet onder zaken die de inspectie steeds meer vereist, maar die steeds minder met de core-business van het vakmanschap te maken hebben.
LikeLike
Dag Ruben,
Gisteren heb ik tijdens mijn lezing ‘Denken met je Leerlingen’ op jullie school als vraag meegegeven: Moet alles wat Moet? Die vraag kan ons allemaal helpen iets van de werkdruk te verlichten. Het probleem is natuurlijk veel complexer, maar als we als team die vraag aan elkaar, aan onze schoolleiding en ons bestuur stellen, kan dat al een stap in de goede richting zijn.
Ik kijk met verwondering naar collega’s die denken dat ze elke week een toets moeten geven en dan zuchten over de bergen nakijkwerk. Hun leerlingen klagen over de toetsdruk en raken ook gestresst. Ik vraag me dan af of die leerlingen echt veel leren, of alleen maar getraind worden in het geven van de ‘juiste’ antwoorden en het uitvoeren van de juiste kunstjes.
Kan dat niet wat minder? Moet het boek uit? Moeten alle leerdoelen? Moeten we zoveel toetsen? Kan dat niet wachten tot het examenjaar?
Zo kun je je van heel veel dingen in school afvragen of dat niet wat minder kan en vervangen door activiteiten die kinderen motiveren zich te verdiepen in de dingen waarvan we besluiten dat die er in onze school toe doen.. De startvraag daarbij is Wat willen we met ons (mijn) onderwijs bereiken? Wat is ons (mijn) doel?
LikeLike