Dit is de stelling van mijn leerling Max van Roozendaal, 4V ECL in Haarlem, voor zijn betoog bij Nederlands. Een stelling die me recht uit het hart gegrepen is, zoals hierna blijkt. Max komt met sterke argumenten, waarvan ik benieuwd ben wat anderen (docenten, ouders, leerlingen) ervan vinden. Lees maar. Ik heb er verder niets aan veranderd.

Deze post verscheen zo’n 10 jaar geleden op mijn blog dickvanderwateren.nl. Hij heeft nog niets aan actualiteit verloren. Het is goed om elkaar en onszelf de vraag te stellen of onze regels en afspraken leiden tot het gewenste resultaat: kinderen helpen zich te ontwikkelen tot zelfstandige en verantwoordelijke mensen. Veel regels — denk aan straf voor te laat komen, boek vergeten, huiswerk niet gemaakt — bereiken eerder het tegendeel. Vooral als die regels niet voor leraren blijken te gelden.

“Je gaat naar school om iets te leren? Om zeker te weten of je genoeg hebt geleerd, worden er toetsen afgenomen. Ik vind dat het tegenwoordig net lijkt alsof alles om het toetsen en de normen gaat en niet meer of een leerling de stof beheerst. Dus of hij het snapt en begrijpt. Daarom pleit ik ervoor dat toetsen herkansbaar moeten zijn als je een laag cijfer hebt gehaald EN je kunt aantonen dat je serieus hebt geleerd. Want dan heb je blijkbaar de stof toch nog niet goed begrepen.

Dit is een bijzondere stelling, waar ik bijna geen informatie over heb kunnen vinden. Er wordt wel heel veel gezegd over toetsen en het belang ervan. Dat duidt naar mijn idee erop dat het toetsen in het huidige onderwijs een doel is geworden in plaats van een middel om erachter te komen of iemand de stof beheerst.

Ik pleit ervoor dat de diagnostische toets gelijk staat aan een ‘gewone’ toets, zoals een proefwerk. Want een diagnostische toets wordt afgenomen om te kijken of je de stof zo beheerst dat je de toets kunt maken. Als je die eindtoets dan vervolgens toch niet goed maakt, bijvoorbeeld omdat je faalangst hebt of tijd te kort kwam, dan vind ik dat je de toets moet kunnen herkansen. Bovendien word je als leerling bij herkansing gedwongen je nogmaals in de stof te verdiepen, waardoor je een grote kans hebt, dat je het dan wel begrijpt. Zeker als je een goede docent hebt, die je de stof nog een keer wil uitleggen.

Ik zie de volgende voordelen van dit systeem:

1. faalangst voor proefwerken en SE’s is niet meer nodig, want je kunt herkansen (en als je minder zenuwachtig bent, heb je al een grotere kans dat je de toets beter maakt),
2. de leraar-leerling relatie verbetert, omdat het meer gaat om de leerstof en minder om het toetsen,
3. je voorkomt dat er gaten in je kennis en vaardigheden ontstaan, doordat je na een slecht cijfer net zo lang doorleert tot je de stof wel begrijpt en beheerst.

Er zitten natuurlijk ook een paar kleine nadelen aan dit systeem:

1. het is een meer individuele benadering van de leerling, die meer tijd zal vragen,
2. het is meer werk voor docenten, die het toch al heel druk hebben,
3. sommige leerlingen zullen pas gaan leren als ze er zin in hebben, want ze kunnen toch herkansen.

Om dit tegenargument te weerleggen, vind ik dat je pas mag herkansen als je kunt aantonen dat je goed hebt geleerd, en de diagnostische toets goed hebt gemaakt. Over mijn stelling ‘in het voortgezet onderwijs moet elke toets herkansbaar zijn’ was niet veel op internet te vinden, maar het is een reëel voorstel: mijnheer Van der Wateren heeft er al mee geëxperimenteerd (en het gaf vrijwel geen extra werk) en het Hageveld [Heemstede] gaat volgend jaar voor hoogbegaafde leerlingen ook met een dergelijk systeem werken.”

Volgens mij geen speld tussen te krijgen. Waarom gebeurt het dan op zo weinig scholen?

Bij mij op school was mijn scheikundecollega Hugo Mioch de eerste die toetsen bij onvoldoende laat herkansen. Ik ben er een paar jaar geleden mee begonnen in mijn 3V natuurkundeklas. Meteen in het begin kwamen enkele leerlingen me vertellen dat natuurkunde niets voor hen was. Veel te moeilijk en niet interessant. Toen ik de klas mijn herkansingsplannetje uitlegde was er wel wat verbazing, maar iedereen vond het een goed idee.

Bij het eerste proefwerk waren er twee die het niet geleerd hadden. “We kunnen het toch herkansen,” zeiden ze. Al snel begrepen ze dat ze zich daarmee extra werk op hun hals haalden en ze ook na schooltijd moesten inhalen. De meesten hadden het goed geleerd en de resultaten waren goed.

Het bleek dat de klas minder gespannen was dan anders voor een proefwerk en leerlingen die zeiden geen talent voor natuurkunde te hebben haalden hoge cijfers. Eén meisje haalde voor een proefwerk zelfs een 10,6. Je kunt bij mij ook bonuspunten halen voor extra moeilijke stof. Aan het eind van dat jaar hadden ook leerlingen die in de bovenbouw natuurkunde lieten vallen een zeven of acht op hun rapport.

Dat had lastig kunnen zijn in verband met de determinatie, ware het niet dat zij, en ook ik, al in de eerste weken wisten welk profiel ze zouden kiezen. Even goede vrienden en samen hebben we een leuk jaar gehad waarin iedereen veel heeft geleerd. Max is wel strenger dan ik. Ik vetrouw erop dat iedereen zijn best doet voor een proefwerk. Maar ik neem zijn tip over de diagnostische toetsen mee.

Overigens heb ik in gesprekken met leerlingen wel vaker meegemaakt dat ze strenger in de leer zijn dan wij docenten. Nog een paar opmerkingen over de drie nadelen die Max noemt. Onze school streeft naar een meer individuele benadering van leerlingen. Maatwerk dus. En dit past daar heel goed in.

Nee, het is niet meer werk voor docenten. Het komt nu vaak voor dat een flink deel van een klas zich ziek meldt voor een toets. Soms zelfs de helft. Die moeten het allemaal later weer inhalen, dus dat extra werk heb je altijd. En dat leerlingen pas gaan leren als ze zin hebben is hierboven al weerlegd. En, so what?

Max heeft één argument vergeten, dat hij wel aan mij noemde. Waarom moeten leerlingen al in de onderbouw in een soort examenstress gebracht worden, jaren voordat ze aan het eindexamen beginnen? Wat toets je dan eigenlijk?