Op onze groepsblog verschenen eerder stukken die onderzoek uit 2014 instemmend aanhaalden, van Paul Kirschner in 2015: Typen of schrijven, en van Pedro De Bruyckere in 2016: Nieuwe studie toont het opnieuw: notities nemen met de hand is beter dan via laptop. Het is interessant hoe voortschrijdend inzicht in de wetenschap zulke stellige uitspraken in een ander daglicht kan stellen.
Ik voeg hierbij mijn vertaling1met hulp van DeepL Translator van een blog van Rebecca Sullivan uit 2019, ‘Writing Notes By Hand Might Not Be Better than Typing’, gevolgd door een paar afsluitende opmerkingen van mijn hand. Het artikel dat zij bespreekt, is een studie van Morehead e.a. uit 2019.
In 2014 brachten nieuwsberichten de resultaten van een onderzoek waarbij het effect werd vergeleken van het maken van handgeschreven versus getypte aantekeningen op de prestaties van studenten. De studie was getiteld ‘The Pen Is Mightier Than the Keyboard’, en vond dat studenten die aantekeningen maakten met pen en papier terwijl ze naar een video keken, beter presteerden op conceptuele vragen dan studenten die aantekeningen maakten op een laptop.
In het hier besproken onderzoek van 2019 hebben onderzoekers het eerdere werk gerepliceerd en uitgebreid, door dezelfde video’s te gebruiken, maar een groep toe te voegen die aantekeningen maakte op een eWriter en een groep die geen aantekeningen maakte. De onderzoekers testten de studenten ook op de inhoud van de video’s, twee dagen na het kijken, om te onderzoeken hoe verschillende aantekenstijlen beïnvloeden hoeveel in het geheugen wordt vastgehouden. In een andere versie van het experiment lieten ze de deelnemers voor de toets hun aantekeningen bestuderen om zo beter te kunnen nabootsen hoe de leerlingen de aantekeningen van de klas gebruiken om te studeren voor de toets.
Interessant genoeg vonden deze onderzoekers geen duidelijke meerwaarde van handgeschreven ten opzichte van getypte aantekeningen. Weliswaar presteerden deelnemers die handgeschreven aantekeningen maakten, zowel in de meeste direct afgenomen als uitgestelde toetsen, beter op vragen die de feitelijke kennis testten dan hun medestudenten die aantekeningen maakten op een laptop of eWriter. Daarentegen presteerden ze niet significant beter dan de ‘keyboard-groep’ op inhoudelijke vragen. In feite deden de laptopgroep, de eWritergroep en ook de groep zonder aantekeningen het iets beter in de conceptuele vragen dan de groep die met de hand aantekeningen had gemaakt. Bovendien verdween het voordeel van het maken van handgeschreven notities toen de onderzoekers de studenten hun notities lieten bestuderen voorafgaand aan de vertraagde test.
Terwijl deze studie, net als zijn voorganger, vaststelde dat studenten die handgeschreven notities namen, beter presteerden op sommige vragen dan degenen die hun notities hadden getypt, gaven beide studies voor deze groep een omgekeerd resultaat wat betreft het type vraag. In het experiment van 2014 presteerden de deelnemers die handgeschreven aantekeningen maakten beter dan hun typende collega’s op conceptuele maar niet op feitelijke vragen. In het onderzoek van 2019 presteerde de groep die met de hand aantekeningen maakte beter op feitelijke maar niet op conceptuele vragen. In beide studies hadden de notities van de laptopgroep een hoger aantal woorden en werden meer zinnen letterlijk overgenomen uit de video, maar deze hadden geen duidelijk effect op de prestaties. De eWriter-groep presteerde op de meeste tests op dezelfde manier als de groep met handgeschreven aantekeningen.
Dit onderzoek geeft geen duidelijk antwoord op de vraag of handgeschreven dan wel getypte aantekeningen tot betere prestaties leiden, maar de tegenstrijdige resultaten nodigen andere wetenschappers uit om de kwestie verder te bevragen en te bestuderen.
De overwinning van de pen op het toetsenbord is minder zeker dan het leek in 2014.
Wat kunnen we hier nu van leren?
De onderzoekers van de laatste studie, Morehead e.a. geven geen definitief oordeel en roepen collega’s op hier nog eens goed naar te kijken. In elk geval is het verstandig een sceptische blik te werpen op uitspraken die verklaren waarom met de handgeschreven aantekeningen beter zouden zijn:2Paul Kirschner: https://onderzoekonderwijs.net/2015/06/08/typen-of-schrijven/
de aantekeningen op de laptop [waren] letterlijke transcripties van wat er gezegd werd (typen gaat voor de meeste onder ons sneller dan schrijven), terwijl de handgeschreven aantekeningen noodgedwongen bewerkingen waren van wat gezegd werd. Met andere woorden, omdat schrijven langzamer gaat dan typen moet je de inhoud bewerken en in eigen woorden herschrijven.
en:
Bij schrijven met pen en papier beweeg je je handen en armen meer en anders dan bij typen. Timothy Smoker en zijn collega’s onderzochten of deze bewegingen mogelijk een effect hadden op het herinneren en herkennen van gewone woorden. Wat bleek? Mensen herinneren en herkennen woorden significant beter wanneer zij met de pen schrijven. Dat komt omdat de extra bewegingsinformatie een complexere geheugenspoor creëert dan bij typen.
Als beta-wetenschapper kijk ik altijd licht geamuseerd naar dit soort verklaringen die mij een beetje ad hoc voorkomen. Zo’n stellige uitspraak “Dat komt omdat de extra bewegingsinformatie een complexere geheugenspoor creëert dan bij typen” vraagt toch om een neurologisch experiment dat de werking van dit complexere geheugenspoor laat zien. En: wat is in dit verband ‘complexer’?
Nu kun je natuurlijk tegenwerpen dat het hier gaat om één enkele studie, die staat tegenover een groot aantal studies die iets anders laten zien – Kirschner haalt vijf studies aan. Dat is juist. Maar het aardige van het onderzoek van Morehead e.a. is nu juist dat ze de experimenten van Mueller en Oppenheimer (2014) exact repliceren, waarbij ze dezelfde video’s gebruiken. Maar wat het nog sterker maakt is de toevoeging van twee groepen subjecten, een groep die eWriters gebruikt en een groep die helemaal geen aantekeningen maakt. Bij inhoudelijke of begripsvragen blijkt het effect tegengesteld aan dat van kennisvragen, en daar is sowieso het effect van handgeschreven aantekeningen niet sterk. Op zijn minst opmerkelijk!
Mijn advies aan mijn collega-leraren is dat ze hun eigen oordeel gebruiken en niet dogmatisch de ene of de andere werkwijze toepassen. In veel gevallen zal het zinvol zijn leerlingen met pen en papier aantekeningen te laten maken. Maar als die leerlingen al laptops of iPads gebruiken om informatie te verzamelen, berekeningen uit te voeren of verslagen te schrijven, is het nogal omslachtig hen daarnaast aantekeningen met de hand te laten maken. Laptops en iPads verbieden lijkt me in zulke gevallen contraproductief.
En zeker wanneer je je leerlingen diep wilt leren denken, zoals ik in mijn boek De Denkende Klas voorstel, kun je je het beste laten leiden door de omstandigheden en de behoeften van het moment. Ik heb nog niet gemerkt dat leerlingen beter of minder goed denken als ze op de ene of de andere manier aantekeningen maken. Leerlingen ontwikkelen bovendien hun eigen voorkeuren.
Artikelen
Mueller, P. A., & Oppenheimer, D. M. (2014). The pen is mightier than the keyboard: Advantages of longhand over laptop note taking. Psychological Science 25, 1159-1168.
Voetnoten
Dit delen:
Dick van der Wateren
Als blogger en onderwijsauteur denk ik na over onderwijs en pedagogiek. In 2016 verscheen bij Uitgeverij Ten Brink mijn boek 'Verwondering' waarin ik een lans breek voor onderwijs op basis van vragen die leerlingen zelf bedenken. In 2020 verscheen mijn boek De Denkende Klas bij LannooCampus met praktische aanwijzingen om met leerlingen dieper te denken. Als vo-docent heb ik talentvolle en begaafde leerlingen begeleid die meer uitdaging nodig hebben, en leerlingen gecoacht met diverse problemen - onderpresteren, perfectionisme, levensvragen. Na een lang leven in het onderwijs en de wetenschap ben ik in 2017 een filosofische praktijk begonnen, De Verwondering, in Amsterdam. Daar heb ik gesprekken met volwassenen zowel als jongeren over levensvragen, zingeving, werk, studie, relaties.
wpDiscuz
