Het traditionele schoolrapport is uit de tijd of toch niet…? Van tijd tot tijd laait de discussie over het schoolrapport weer op. Zo ook onlangs. Enkele voorbeelden:

In BN de Stem stelt een vader dat het rapport alleen laat zien dat het ene kind meer interesse heeft in de vakken die op school gegeven worden dan het andere. In het onderwijsblad van CNVO (nr. 4, 10 maart 2018) is de volgende uitspraak te lezen: ‘Punten geven […] vind ik bijvoorbeeld wel iets waar we over moeten nadenken. […] een leerling afstraffen op iets wat hij op dát moment nog niet kan, vind ik iets van vroegere tijden. Een leerlingvolgsysteem of portfolio is wenselijker, dan met keiharde cijfers zeggen dat een kind iets niet kan’

Deze uitspraak wordt gedaan door een leraar die deel uitmaakt van een van de ontwikkelteams van Curriculum.nu.

Ook op twitter zijn de reacties soms overduidelijk waar het heen moet met het schoolrapport: ‘Nou over dat punten geven heeft ie wel een punt… slaat mijns inziens idd ook nergens op! Zo niet meer van deze tijd! Zegt ook niks over wat een kind wel kan…’

 Voorstanders van een schoolrapport met duidelijke beoordelingen zijn van mening dat een wereld zonder rapport niet alleen utopisch is, maar ook onwenselijk: wanneer het rapport verdwijnt, verdwijnt ook de mogelijkheid van mobiliteit tussen sociale klassen en nemen de ongelijke kansen toe.

Verschillende rapporten

Over het schoolrapport is veel te zeggen, maar graag dan wel iets genuanceerder dan het bovenstaande. Er zijn voor- en tegenstanders van het huidige schoolrapport, maar men vergeet dat eenieder spreekt vanuit zijn eigen paradigma. Het rapport kent veel verschillende verschijningsvormen. Dat verschilt per school en soms zelfs per bouw: de kleuters hebben vaak een ander rapport dan de oudere leerlingen. Bovendien smoren de tegenstanders van het schoolrapport met cijfers en beoordelingen daarmee de discussie in de kiem.

Historie

Deze discussie over het rapport is niet alleen iets van deze tijd. In het verleden was men juist van mening dat het rapport te subjectief was. Door het consumentengedrag van ouders voelden scholen zich genoodzaakt de informatie over de kinderen te objectiveren. Behalve schoolbeoordelingen begonnen steeds meer scholen ook de landelijk genormeerde toetsen vanuit de leerlingvolgsystemen op het rapport te delen.

Tegenwoordig

Op het huidige rapport van leerlingen staat hoe zij presteren bij schoolse vaardigheden. Het schoolrapport geeft duidelijkheid. Maar er staat meer. Meestal is er ook terug te vinden hoe die schoolse vaardigheden tot stand komen, welke zichtbare secundaire factoren meespelen: concentratie, zelfstandigheid, plannen. Daarnaast wordt er gerapporteerd over zogenaamde sociale vaardigheden: samenwerken, respectvol omgaan met anderen. Elke school heeft zijn eigen format voor een rapport, rekening houdend met de visie en cultuur van de school en haar bezoekers. De ene school gebruikt cijfers, de andere letters (v=voldoende etc.), een derde een combinatie, vaak aangevuld met een verhalend stukje over de leerling. Zo bevat ons eerste rapport een tekening van het kind en het tweede een ongedwongen foto van het kind tijdens een bepaald moment, bijvoorbeeld trots poserend in zijn of haar schooltuintje of tijdens een sportmoment. Onze leerlingen kiezen meestal zelf hoe en waarmee ze gefotografeerd willen worden. Dat is altijd iets waar ze zelf trots op zijn. Door de jaren heen zie je aan de hand van die foto’s het kind groeien van kleuter tot pre-brugklasser. Dit alles zit in een mooie multomap, speciaal ontworpen voor het rapport.

Functie van het schoolrapport

Uit de inleiding blijkt dat er regelmatig stemmen opgaan om het rapport, en dan met name de beoordelingen, af te schaffen. Het zou namelijk geen recht doen aan het kind. Een kind is meer dan zijn prestaties op schoolse vaardigheden. Natuurlijk is een kind meer! Maar is het aan de school om dat op keer op keer op een rapport duidelijk te maken? Er zijn veel ouders en kinderen die duidelijkheid willen hebben over juist deze schoolse vaardigheden. En dat mag je van een professional ook verwachten. Er zijn genoeg contacten door het jaar heen met ouders en kinderen waarin andere dingen aan de orde komen en waar een en ander genuanceerd en toegelicht wordt. Het verwijt dat op een rapport alleen staat wat een kind niet kan, is ook meer de interpretatie van degene die kritiek uit. Ik zie een overeenkomst met het feit dat een glas halfvol of halfleeg kan zijn. Een beoordeling op een rapport zegt zeker ook wat een kind wel kan.

Het verbaast niemand dat men bij de zwemles let op het zwemmen en daar een oordeel over geeft en bepaalt of er wel of niet afgezwommen mag worden. Tijdens de zwemles kun je zien dat het ene kind meer interesse en aanleg heeft voor het zwemmen dan de ander. Wel zullen alle ouders willen dat hun kinderen zwemvaardig worden en dat toont een kind aan met het behalen van de zwemdiploma’s. Deze zelfde parallel is te trekken met tal van andere vaardigheden, zoals bij de rijles en het behalen van het rijbewijs. Dat men op school vooral op schoolse vaardigheden let en dit rapporteert in een schoolrapport, vindt menigeen ineens te beperkt. Dan vindt een vader het ‘mooi als de karaktereigenschappen van zijn kinderen in het rapport terug te vinden zijn […] Onze oudste zoon sluit misschien niet helemaal aan bij het onderwijs, ik denk wel dat we mensen zoals hij in de toekomst harder nodig hebben dan we denken.’ Ik denk dat we álle mensen in de toekomst hard nodig hebben. Een rapport is echter niet een document waarin alle mogelijkheden en kansen van een kind op een gelukkig en zinvol (beroeps)leven staan beschreven. Je kunt via een rapport, in welke vorm dan ook, niet de hele ontwikkeling communiceren.

Kinderen leren op school meer dan alleen schoolse vaardigheden, maar het onderwijzen van rekenen, taal, lezen etc. is wel onze kerntaak. Uiteindelijk verwachten ouders en kinderen en de maatschappij dat ook van een onderwijzer. Natuurlijk zien leraren ook andere mogelijkheden en vaardigheden van kinderen. Ouders zien dat als geen ander, zeker bij hun eigen kroost. Zij herkennen die andere levensvaardigheden volop en dat is maar goed ook. Maar waarom de wens om dat allemaal per se op het schoolrapport terug te zien of om het rapport met cijfers en letters om die reden dan maar af te schaffen?

Objectief of subjectief

Bovendien lijkt hier toch enige discrepantie te zijn met een andere trend. Sinds enkele jaren wordt het schooladvies in groep 8 eerder gegeven dan dat de Eindtoets wordt afgenomen. Het advies van de school is als het ware belangrijker geworden dan de objectieve gegevens van de Eindtoets. Daar worden nog steeds kritische kanttekeningen bij geplaatst. Zo constateerde wijlen prof. Dronkers dat leraren makkelijker omkoopbaar zijn dan de toets en dat de ongelijke kansen voor leerlingen toenemen als het schooladvies de boventoon voert in groep 8 in plaats van de Eindtoets. Dit lijkt toch veel op een pleidooi voor objectieve cijfermatige beoordelingen, terwijl menigeen daar wat betreft een schoolrapport juist vanaf wil.

Gulden middenweg

Ik ben zelf ook ouder en ik ben altijd blij met de duidelijkheid die een rapport mij geeft over de schoolse vaardigheden. Dat mijn kinderen nog veel meer in hun mars hebben, weet ik als ouder heus wel. Dat die andere vaardigheden ook belangrijk zijn voor een gelukkig en zinvol leven begrijp ik als geen ander. Dat weet ik niet alleen zélf, dat weten mijn kinderen ook en dat hoef ik niet na te lezen in het schoolrapport. Zelfs als de schoolse vaardigheden wat minder goed uitvallen, weet ik dat ook mijn kinderen ‘er zullen komen’ en dat mensen zoals zij later hard nodig zijn. Dat heet vertrouwen. Dat hoeft de leraar voor mij niet keer op keer op het rapport te schrijven. Op een rapport dat, nogmaals, sowieso al meer bevat dan alleen die cijfers en letters, zeker op een basisschool. Het bevat meer dan ‘harde beoordelingen’ en leraren besteden daar veel tijd en zorg aan.

Conclusie

Natuurlijk zullen er mensen zijn die hier anders tegenaan kijken. Prima, we hoeven het niet over alles eens te zijn, zoals al eerder op déze blog te lezen was. Wel ben ik van mening dat deze dialoog op scholen zelf gevoerd moet worden en zeker geen onderdeel moet zijn van nationaal beleid of Curriculum.nu. Een rapport sluit aan bij de onderwijsvisie en cultuur van de school. Input van ouders is daar vaak een onderdeel van. Daarnaast hebben ouders in Nederland een verscheidenheid aan onderwijssoorten om uit te kiezen en daarmee ook wat voor rapport hun kind mee naar huis krijgt. Doe daar je voordeel mee.

Deze blog is eerder verschenen op Onderwijzerblog.