22 maart 2017 
Hier een ingezonden brief van mijn collega prof. dr. Jos Claessen (Hoogleraar Onderwijskunde aan de Open Universiteit) aan de Limburger over een soort Hydra van Lerna (veelkoppig, slangachtig monster) waarvan het blijkbaar niets toedoet hoeveel en hoe vaak je de kop afsnijdt, die komt terug. Weer lezen wij dat jongens het slechter doen op school en dat zogenoemde deskundigen dan speculeren over deze non-nieuws, roepend: feminisering van het onderwijs, te weinig beweging, geen rekening met hersenontwikkeling, enzovoorts.
Met enige regelmaat duiken verhalen op over de onderwijsachterstand van jongens in het onderwijs. Ook nu weer was het raak. Bron was een rapport van de Universiteit Twente en Oberon over de Evaluatie Wet Eindtoetsing PO met in de marge de mededeling dat dat de scores op de CITO-eindtoets in groep acht van het basisonderwijs al jaren afnemen, dat deze daling voor rekening komt van jongens en dat de laatste twee jaren meisjes hoger scoren dan jongens. Zo’n passage trekt de aandacht en leidt tot een reeks artikelen in de pers (o.a. het Limburgs Dagblad van 20 maart 2017 met “Jongens? Meer fysiek onderwijs”).
Deze constatering van achterstand is bevreemdend. Immers we weten al jarenlang en deze kennis is gebaseerd op solide onderzoek dat in het basisonderwijs jongens en meisjes elkaar in balans houden.
Kijken we naar de Eindtoets Basisonderwijs, die sinds 2015 omgedoopt is in Centrale Eindtoets, dan liggen de scores van jongens en meisjes vlak bij elkaar. De totaalscores van de jongens zijn meestal iets hoger; meisjes zijn beter bij lezen/taal en jongens bij rekenen/wiskunde. Dit patroon vinden we ook terug bij de grote cohortonderzoeken waarbij tienduizenden leerlingen van ruim 500 basisscholen gevolg worden (Primacohort dat in 94/95 van start is gegaan, en Cool 5-18 cohort uit 07/08).
Na de basisschool neemt het verhaal over jongens en meisjes een andere wending en raken jongens op achterstand.
We hebben daarom zelf de scores op de Eindtoets van jongens en meisjes sinds 2008 t/m 2016 geïnventariseerd aan de hand van de rapportages van het CITO zelf. Dat is dus 9 maal een eindtoets.
De eerste 7 jaar scoren de jongens iets hoger dan de meisjes en de laatste twee jaren staan de meisjes op voorsprong!
Bij nadere analyse verdampt evenwel de voorsprong van de meisjes:
- bij de twee laatste afnames -en dat zijn de bouwstenen voor de verhalen in de pers- hebben basisscholen de mogelijkheid om i.p.v. de CITO-Eindtoets ook te opteren voor andere toetsen. Anders gezegd de deelnemers van de eerste zeven zijn niet vergelijkbaar met die van de twee laatste toetsen. Sinds 2015 moeten ook alle leerlingen een eindtoets maken
- ook de scores van de meisjeszijn dalende
- de scores van de jongens en meisjes laten flinke uitschieters omhoog en omlaag zien
-bij de overgang naar de Centrale Eindtoets is ook gesleuteld aan de inhoudelijke samenstelling van de toets. De vroegere Eindtoets Basisonderwijs en de nieuwe Centrale Eindtoets kunnen niet met elkaar vergeleken worden en dat geldt dus ook voor de scores van jongens en meisjes.
Wat ook opvalt bij zo’n verhaal over achterstand van jongens is dat de doos van Pandora met speculatieve verklaringen wordt opengetrokken: het is de feminisering van het basisonderwijs met een dominante vrouwelijke cultuur waarop jongens afhaken; er zijn geen mannelijke rolmodellen; vrouwelijke leerkrachten hebben lagere verwachtingen van jongens; het onderwijs is te talig geworden etc.
Vreemd is dat verklaringen voor de latere achterstand van jongens die wel gebaseerd zijn op onderzoek, niet of nauwelijks vermeld worden (met dank aan collega Paul Kirschner): meisjes maken meer huiswerk; meisjes lezen meer; meisjes besteden minder uren aan gamen, etc.
Jos Claessen, hoogleraar Onderwijskunde Open Universiteit
Blogcollectief Onderzoek Onderwijs 
Weer een mooi voorbeeld hoe we onderzoek kunnen gebruiken om een ervaring uit het dagelijks werk in het onderwijs (en opvoeding) van tafel te vegen. Goed, de Cito-eindtoetscijfers laten misschien niet zien dat jongens een achterstand hebben, maar dat betekent niet dat het probleem dat benoemd wordt, niet bestaat.
Wat de cijfers betreft, ik heb het even niet bij de hand, maar we weten dat sinds zo’n 15 jaar meisjes steeds succesvoller zijn in VO, en sinds kort de meerderheid uitmaken van de instroom op de universiteit. Dat is niet iets dat pas in de bovenbouw van VO ontstaat, maar dat heeft te maken met een complex geheel van factoren, waar de taligheid en feminisering onderdeel van zijn.
Maar je hoeft niet zo moeilijk te zoeken in cijfers, gebruik gewoon je ogen en oren. Feit is dat jongens beweeglijker zijn, actiever, lawaaieriger zo je wilt, minder volgzaam, meer op zoek naar spanning en uitdaging. Vraag het iedere leraar in een brugklas, iedere (groot)ouder die meerdere kinderen heeft opgevoed of helpen opvoeden.
Experiment: zoek op een strand of een grasveld een groep jongens en een groep meiden. Gooi een voetbal in het midden. De jongens gaan voetballen (als ze dat niet al deden), de meiden kijken even op en gaan verder met hun gesprek.
Vertaal dit naar de klas. Zie daar die jongens zitten, vastgekluisterd aan hun bankjes. Kijk in en om de school: nauwelijks ruimte om te rennen, stoeien, voetballen. Zelfs met regels: niet schreeuwen, niet rennen, niet van het plein af. Voortdurend worden jongens ingekaderd, afgeremd, aangesproken op hun vermeende wangedrag. Logisch dat ze afhaken.
Waar het me om gaat, is dat als we dit in de dagelijkse praktijk, in de dagelijkse ervaring keer op keer vaststellen, maar de cijfers laten het niet zien, moeten we dan onze ervaring negeren, of moeten we nadenken over wat we eigenlijk meten?
En een andere vraag: leraren die daadwerkelijk dagelijks te maken hebben met andere behoeften van jongens om zich te uiten, lichamelijk en verbaal, hoe zijn die geholpen met deze constatering van onderzoek? Voelen we ons als onderzoekers verantwoordelijk om hen te ondersteunen in die zoektocht?
LikeLike
Hartger, worden meisjes dan niet ingekaderd, afgeremd, aangesproken op vermeend wangedrag?
Voorbeeldje: https://www.youtube.com/watch?v=XjJQBjWYDTs
Meisjes internaliseren gemiddeld genomen meer, jongens externaliseren meer. Betekent dit dat meisjes niet worden ingekaderd, omdat jongens meer openlijk botsen tegen de grenzen?
Anderzijds, over ‘onze ervaring’: na school zie ik geregeld meer meiden dan jongens nog ‘viervakken’ (ja, met een bal!) op het plein. Inclusief mijn dochter erbij. En beide dochters hebben geregeld last van de stuiters als ze aan tafel moeten wachten of naar bed moeten. En hadden op een vorige school moeite met niet mogen rennen op het schoolplein.
Is het goed als alle leerlingen meer tijd krijgen voor beweging? Vast, voor de motorische ontwikkeling, en waarschijnlijk ook goed voor leerprestaties van iedereen. Niet alleen jongens.
Volgens mij staat de bevinding dat prestaties van jongens en meiden in het PO redelijk gelijk lopen niets in de weg van iets vinden over hoeveel kinderen ingekaderd moeten worden qua beweging of vrij zouden moeten mogen bewegen. Of van het ondersteunen van docenten die dat willen. Of van het zien van verschillen in gedrag. Maar daarvoor hoeven we niet die bevinding onder de mat te schuiven of anders voor te stellen.
Dat het prestatie argument onjuist gebruikt wordt wil volgens mij niet zeggen dat de bevindingen op tafel leggen DUS een ervaring uit de praktijk van tafel veegt.
LikeLike
beste Hartger,
Als de cijfers je opvattingen niet bevestigen, dan ligt het aan de manier van meten of aan wat we meten?
Wat ik jou zie doen, is uitgaan van een opvatting om vervolgens in de wereld om je heen overal bevestiging te zien.
Wat je ook vindt, wat je ook meet en hoe je ook meet: als je gewoon kijkt naar de verschillen tussen jongens en meisjes in het onderwijs, dan zul je zien, dat de verschillen tussen de groep meisjes en de groep jongens kleiner zijn dan de verschillen binnen de groepen.
Zelfs het feitelijke probleem, dat jongens als groep in het VO minder inzet tonen is naar mijn mening niet echt van belang. Er zijn heel veel jongens die serieus hard werken en heel veel meisjes die de kantjes eraf lopen.
Elk kind effectief begeleiden levert meer op dan allerlei onzinnige gender gerichte interventies.
LikeLike
Ben benieuwd wanneer de jongens/meisjes verdeling eens minder aandacht krijgt, het is een herkenbare maar een vrij grove indicator. Gelukkig draagt dit artikel daar aan bij. Die laatste opmerking is dan weer net jammer: dat meisjes minder gamen dan jongens. Alsof alle games hetzelfde zijn en er geen ontwikkeling mogelijk is dmv gaming. Verder goed artikel.
LikeLike
Tijd besteden aan gamen is minder tijd voor lren. En de tijdsverschillen zijn groot.
LikeLike
Dit is op The Sausage Machine herblogd.
LikeLike
Meisjes gamen nu meer dan jongens.
LikeLike
Dit is op X, Y of Einstein? herblogd.
LikeLike
Ik kwam op Twitter een frappante opmerking tegen over de bewering dat het aan de “feminisering” zou liggen: het PO, waar jongens nauwelijks onderdoen voor meisjes, is veel sterker gefeminiseerd dan het VO, waar we een veel grotere uitval en afstroom van jongens zien.
LikeLike
Marieke – Heb jij een bron?
LikeLike
Excuus, ik lees het nu pas. Volgens mij was dat hminkema, maar die verwees niet naar artikelen, redeneerde slechts (terecht, denk ik): verschil in prestaties tussen jongens en meisjes is in VO groter, feminisering is in PO sterker, dus het doet wat vreemd aan om het tekort aan meesters aan te wijzen als reden voor lager presteren door jongens.
LikeLike
Bedoel je deze Marieke? https://dl.dropboxusercontent.com/u/18519423/Feminisering%20van%20het%20onderwijs%20COAP%20januari%202013.pdf
LikeLike