‘Eindtoets nog steeds genegeerd’, kopte de Telegraaf. ‘Deel scholen slaat advies eindtoets in de wind’, kopte het AD. En staatssecretaris Sander Dekker die belooft de Inspectie op de scholen af te sturen die zich niet laten overtuigen door de uitkomsten van de eindtoets. Wat is hier aan de hand en hoe terecht is de verwijtende ondertoon?

Sinds twee jaar is de afname van de eindtoets voor de leerlingen in groep 8 verplaatst naar later in het schooljaar. De school zelf is leidend als het gaat om het schooladvies. Mocht de toets alsnog aantonen dat een kind meer zou kunnen dan de school adviseerde, dan moet de school het advies heroverwegen. De eindtoets is een ‘second opinion’ geworden. En meer dan terecht. De toets is een momentopname en gaat alleen over rekenen en taal (en dan vooral lezen en spelling). En gelukkig gebeurt er in het onderwijs meer en zijn ook andere vaardigheden van belang in het kader van een goede doorstroom.

En toch staan de scholen in een negatief daglicht in het debat over het schooladvies. Omdat scholen bij een substantieel deel van de leerlingen anders (lees fout) adviseren dan de eindtoets doet, zouden ze niet goed bezig zijn. Hoezo? We willen dat scholen anders kijken en anders wegen. Dan kan het zijn dat ze anders blijven adviseren. Of ziet de Sander Dekker de ‘second opinion’ toch als norm waaraan de schooladviezen en dus de leerkrachten worden afgemeten in plaats van andersom?

De basiseindtoets is van meet af aan bedoeld geweest om kinderen te selecteren voor het vervolgonderwijs. Hoewel nergens zo expliciet benoemd of beschreven worden onze kinderen al jaren volgens een vaste verdeelsleutel verdeeld over de verschillende varianten van het voortgezet onderwijs: grofweg 20% krijgt een vwo-advies, de volgende 30% een havo-advies en de overige 50% wordt verdeeld over de verschillende niveaus van het vmbo. Dat betekent dat als de leerlingen in Nederland steeds vaardiger worden dat er niet meer kinderen een vwo-advies krijgen. En als de leerlingen steeds zwakker worden, krijgt nog steeds 20% een vwo-advies. We hebben kortom te maken met een selectie-toets met een relatieve norm. Een kind met een zelfde vaardigheid zou in het ene jaar een ander schooladvies kunnen krijgen dan in een ander jaar. Simpelweg omdat je afhankelijk bent van de scores van alle andere kinderen die de toets op hetzelfde moment maken. Hoe kun je dan van leerkrachten verwachten dat ze één op één hetzelfde voorspellen als de toets? Dat is in zichzelf een onmogelijke opdracht. Het is geen leerkracht te verwijten dat hij niet weet hoe alle kinderen in Nederland zullen scoren en hoe ze vervolgens verdeeld zullen worden over de verschillende niveaus van voortgezet onderwijs. Als we willen dat leerkrachten goed gaan voorspellen, dan zullen we heldere profielen voor het vervolgonderwijs moeten hebben waar ze hun leerlingen mee kunnen matchen. En dat vraagt om een andersoortige basiseindtoets: een toets gebaseerd op heldere, inzichtelijke doelen die gekoppeld zijn aan de verschillende vormen van voortgezet onderwijs. Zolang we blijven selecteren met een relatieve norm doen we er goed aan om zeer genuanceerd te kijken naar de uitkomsten van de basiseindtoets en zou een meer open mind van de Staatssecretaris in de richting van onze professionals in het onderwijs gepaster zijn.