20 maart 2023, de dag dat minister Weyts nogmaals uitpakte met het idee om een stuk van het lerarentekort aan te pakken met uitgeleende werknemers, vond in Brussel de slotconferentie plaats van het project “Bouwstenen voor een effectieve aanvangsbegeleiding in Vlaamse scholen”. Wellicht is dit ook voor veel onderwijsmensen in Vlaanderen het eerste wat ze ervan horen of lezen. Het ligt niet aan hen. Misschien overtuigt dit stukje je om eens te gaan kijken naar de publicaties die uit dit project voortkwamen. Misschien zijn ze ook interessant voor aanvangsbegeleiders, directies en andere onderwijsactoren in Nederland.
Richtlijnen
Hoe organiseer je best aanvangsbegeleiding voor leraren in Vlaanderen? Het was min of meer de basisvraag die voorgelegd werd aan een diverse groep van enkele tientallen aanvangsbegeleiders, directies, pedagogisch begeleiders, vertegenwoordigers van onderwijsverstrekkers en onderwijsbonden, ambtenaren van Departement onderwijs en te elfder ure toegevoegde lerarenopleiders. We werden gevraagd daarvoor te putten uit wetenschappelijke inzichten en onze ervaringen. De producten van onze dialogen van een vijftal halve dagen zijn daarna in een pilootproject afgetoetst in drie schoolgemeenschappen en dus nu eindelijk voor het hele onderwijsveld gratis beschikbaar in de vorm van richtlijnen voor aanvangsbegeleiders (mentoren), directies, collega’s (schoolteams) en starters zelf.
Zoals te verwachten was en in de pilootscholen bevestigd werd, is het niet simpel om richtlijnen te schrijven voor mentoren als de ene fulltime tientallen starters begeleidt op een resem scholen en de andere parttime een kleine handvol op de school waar hij schouder aan schouder met de starters hele dagen doorbrengt.
En toch, voor veel mentoren is het wel degelijk richtinggevend te lezen dat aanvangsbegeleiding ieders verantwoordelijkheid is en dat je best werk maakt van een aanvangsbegeleidingsbeleid dat ingebed is in een ruimer professionaliseringsplan. De richtlijnen moeten daardoor net zo goed begrepen worden als aanleidingen voor beleidsvoorbereidende of -bijsturende gesprekken met de directie en collega’s.
Richtlijnen versus instrumenten
In het evaluatierapport staat ook te lezen dat in bepaalde pilootscholen gevraagd werd naar meer instrumenten of het beschikbaar stellen van wat er is om op de werkvloer werk te kunnen maken van de richtlijnen. Het is een verzuchting de we zelf met anderen ook herhaaldelijk maakten in het proces. Het tegenargument dat in het rapport te lezen staat, houdt weliswaar ook steek. Als mensen teksten en instrumenten zien, dan grijpen er veel onmiddellijk naar de instrumenten zonder dieper na te denken. Onoverbrugbaar zijn die posities evenwel niet. Het moge duidelijk zij dat veel schoolgemeenschappen nood hebben aan begeleiding in het bijstellen van hun aanvangsbegeleiding en aan instrumenten die ze daarin kunnen laten inbedden.
De grenzen van de autonomie
Niet alleen wie welke aspecten van de aanvangsbegeleiding hoe opneemt verschilt, ook de schoolcultuur errond loopt uiteen. Kay Livingston, die de academische leiding van het project had en het eindrapport schreef, spreekt in dat verband terecht van een ecosysteem, als we zelfs niet van groot Vlaams ecosystemen met daarin heel wat deel- en microsystemen moeten spreken. De vrijheid die de scholen genieten wordt ongetwijfeld op tal van plaatsen heel goed ingevuld en op andere matig tot slecht, met alle gevolgen van dien voor de starters en de leerlingen. Tot overmaat van ramp raken de school overstijgende diensten die hen begeleiden op hun beurt ook niet noodzakelijk binnen in de scholen waar de nood aan kwaliteitsverbetering het hoogst is.
Reflecteren over de grenzen van de autonomie van scholen ligt gevoelig. Begrijpelijk, want wie zich een alternatief probeert voor te stellen denkt wellicht spontaan aan meer controle in termen van nog meer administratie of frequentere doorlichtingen en centrale toetsen. Maar wie al te veel zijn op autonomie staat, neemt ook veel verantwoordelijkheid op zich en maakt het bovendien heel moeilijk om een ondersteunend centraal beleid te voeren.
Ideeënleveranciers verdienen erkenning
Wie de onderstaande documenten raadpleegt, zal er wellicht niet in slagen de namen te vinden van de tientallen onderwijsmensen van hier die er het gros van de ideeën voor aanleverden. Wanneer we eenmalig geconsulteerd worden voor een klein onderdeel van een groot onderzoek of rapport, kunnen we dat begrijpen. In sommige gevallen staan we misschien zelfs op onze anonimiteit. Maar in dit geval was de samenstelling van de groep en de tijd die hij erin stak zo fundamenteel, dat de lijst van mensen die zich vrijwillig engageerden niet opnemen, ongepast is. Mocht ik de volledige lijst hebben, ik zou hem hier zetten.
P.S. voor mijn collega’s: Ondanks deze en andere ergernissen was het een plezierige en inspirerende ervaring om hier samen met jullie over te dialogeren.
Bronnen
Er zijn heel wat documenten op Klascement gepost, waarvan er een nog steeds niet vertaald blijkt te zijn. Deze links helpen u op weg.
foto: conejopeleador op Pixabay
Het project “Implementing an effective induction system for novice teachers in Flanders” (2020-2023) project werd gefinancierd door de EU (Structural Reform Programme/GA2020/013) en werd aangestuurd door European Schoolnet, een non-profit organisatie gebaseerd in Brussel die gelieerd is aan ministeries van onderwijs.
Dit delen:
johandewilde
Docent in de professionele Bacheloropleiding Kleuteronderwijs Odisee, staflid van de Dienst Onderwijs en Kwaliteit van de hele hogeschool en coördinator van www.MyCompass.be breed geïnteresseerd in onderwijskundige thema's, maar bijzonder in startende leraren en informeel leren. werkte voorheen in binnen- en buitenland als leraar, vormingswerker, projectcoördinator en onderwijsadviseur.
