Honderden Belgen kwamen zaterdag op straat om hun steun te betuigen aan een man die de ordediensten al een week met man en macht zoeken. Op de sociale media waar sympathisanten niet per se hun gezicht moeten tonen, zijn ze met tienduizenden. Verzetsheld of staatsvijand? Jürgen Conings, de voortvluchtige en zwaargewapende beroepsmilitair, geeft de twee termen zelf mee in de afscheidsbrief aan zijn vriendin. Leerkrachten die zich in de klas aan een pittig stukje burgerschapsvorming willen wagen raad ik aan om te focussen op het eerste idee. Wanneer verdient iemand de titel verzetsheld? Voldoet Conings aan de criteria?

Denkstap 1: een verzetsheld streeft een eerbaar doel na

De eerste voorwaarde is een lastige. Wat streeft Conings eigenlijk na? Op basis van wat ik hoor en lees, krijg ik niet echt een helder beeld van zijn streven. Voor de oefening vertrek je best niet van de karikatuur van een man die het allemaal niet goed weet en boos is op alles en iedereen of op moslims in het bijzonder. In die gevallen is het antwoord bij voorbaat duidelijk: nee, hij streeft geen eerbaar doel na. Wat als we hem als een vrijheidsstrijder benaderen, iemand die vindt dat het coronabeleid ieders vrijheid al te sterk inperkt? Vrijheid nastreven is op zich eerbaar. Maar zelfs de grootste liberaal zal erkennen dat de waarde niet absoluut is. Zo perkt mijn vrijheid die van jou in en omgekeerd.

Denkstap 2: een verzetsheld verzet zich tegen een illegitieme macht   

Dat er in België nog altijd geen grondwettelijk kader is voor de vrijheidsinperking waar we al meer dan een jaar mee leven, is al meermaals aangeklaagd. Daaruit concluderen dat regeringsbeleid dat in het besluitvormingsproces gewicht toekent aan de mening van niet verkozen deskundigen, ondemocratisch is, blijft een grote stap. De regering heeft een parlementaire meerderheid achter zich. Ze staat niet boven de onafhankelijke rechterlijke macht en ze muilkorft de media niet wanneer die tegenstemmen laten horen. Bij volgende verkiezingen kunnen burgers het beleid afstraffen.

Denkstap 3: geweld plegen of ermee dreigen is gerechtvaardigd

Erzijn mensen voor wie deze denkstap een eindpunt is omdat ze geweld principieel afkeuren. Als geen enkel doel het middel geweld heiligt, is er geen debat meer. In de plichtenethiek wordt zo geredeneerd. Hoewel Kant en co niet de minste zijn, verdient een klasgesprek nog een vervolg. Tijdens de Duitse bezetting was er georganiseerd verzet. Het bracht mensen in veiligheid, maar bekampte ook met geweld collaborateurs en nazi’s. Enkel de bezetter en zijn handlangers zouden ontkend hebben dat het doel van het verzet gerechtvaardigd was (stap 1) en betwistten dat de macht van de nazi’s legitiem was (stap 2). Het verzet maakte de inschatting dat de geweldloze middelen uitgeput waren en dat daarom proportioneel geweld tegen de vijand toegelaten was. Zij die hen daarin volgden, keurden daarmee niet bij voorbaat alle acties moreel goed.

Als denkstappen 1 en 2 Conings’ redenering enkel zouden hebben doen struikelen, dan gaat ze hier helemaal door de knieën. Conings heeft democratische en geweldloze machtsmiddelen ter beschikking. Hij kan protesteren en zijn gelijk proberen halen in de media, inclusief de sociale media. Het is niet omdat de uitvoerende macht eerder de visie van een expert volgt, dat geweld tegen Marc Van Ranst of tegen wie dan ook toegestaan zou zijn. Dat er een groep van gelijkgestemden het met hem eens zou zijn en zelfs geweld zou goedkeuren, verandert daar niets aan.

Denkstap 4: de persoon die het geweld pleegt of ermee dreigt is een held

Indien het doel tocht nastrevenswaardig en belangrijk zou zijn, de macht die het in de weg staat illegitiem en proportioneel geweld ethisch verantwoord, zou de pleger ervan dan een held zijn? Die laatste voorwaarde betekent voor mij dat de dader zich zeer moedig getoond heeft. Aristoteles heeft die deugd beschreven als het middelpunt tussen de twee ondeugden lafheid en roekeloosheid, zich bewust zijn van een groot gevaar en persoonlijke risico’s en uit overtuiging of loyauteit toch handelen in functie van een hoger doel.

Conings is misschien wel een held, ondanks al wat we in de vorige stappen geschreven hebben. De medailles die hij gekregen heeft voor zijn gedrag tijdens vroegere militaire missies duiden er wellicht op dat hij zich heldhaftig heeft gedragen. Hoewel hij daarmee zijn werk deed, verdient hij er lof en erkenning voor.

Toch zou iedereen moeten begrijpen dat heldhaftig gedrag in het verleden geen vrijbrief is die elk voorafgaand of later gedrag rechtvaardigt. Helemaal te gek is het idee dat het geweld waarmee hij nu dreigt of het gevaar dat hij over zichzelf afroept van hem een verzetsheld zouden maken.

Nevenvragen

Ongetwijfeld komen er in dergelijk gesprekken bijkomende relevante vragen oppoppen. Ik denk bijvoorbeeld aan deze drie:

1 Zien we dan vandaag elders situaties waar geweld ethisch verantwoord zou zijn?

De situatie in Rusland of Wit-Rusland is de meesten van ons minder bekend en de kans dat ze jou of je leerlingen sterk aangrijpt, wellicht nog kleiner. Voor de situatie van Palestijnse moslims en Joodse Israëli’s in Oost-Jeruzalem is dat anders. Het feit dat dit thema heel gevoelig ligt en bijzonder complex is, hoeft geen reden te zijn om het uit de weg te gaan, wel een reden om je samen goed te informeren. En wat zou er in Nederland kunnen gebeuren dat geweld van burgers zou kunnen rechtvaardigen?

2 is Jürgen Conings een slecht mens?

Dat Conings heel wat sympathie wint, maakt van hem geen goed mens. Dat mensen zijn frustratie delen of dat enkele intimi hem als een aangename kerel of lief typeren evenmin. Omgekeerd, Conings afschilderen als een monster levert even weinig op. Dat neemt niet weg dat zelfs het dreigen met geweld moreel fout is van hem. Een ongenuanceerde nieuwsstroom op de sociale media die hem misschien aangemoedigd heeft, zal later ter verdediging ingeroepen worden. Zijn gedrag goedpraten doet het niet.

Zijn geestelijke gezondheidstoestand is een ander verhaal. Inschatten kan ik die niet, maar gegeven de gevaarlijke militaire missies waaraan hij deelgenomen heeft, is de kans reëel dat hij getraumatiseerd is. Of dat zo is en of dat een ander licht werpt op zijn schuld of toerekeningsvatbaarheid is voer voor een ander debat.

3 Wat kan en mag je wel doen als je je blauw ergert aan het coronabeleid?

Je kan vooreerst je onvrede laten blijken door deel te nemen aan een toegelaten manifestatie of zelf iets opzetten en er de pers op uitnodigen. Wie creatief is en mensen kan mobiliseren, krijgt doorgaans meer weerklank. Je ongenoegen uiten op de sociale media is laagdrempeliger, maar de kans is groot dat je vooral gelijkgezinden bereikt en dat je elkaars frustratie nog vergroot.

Niets nieuws onder de zon zullen je studneten oordelen. Daarom zou je hen op een andere vraag kunnen trakteren. Hoe zouden we oordelen indien iemand die niet op de Belgische OCAD-lijst staat, dus geen extremistisch gedachtengoed aanhangt noch een terreurdreiging vormt, een slagroomtaart in het gezicht van een viroloog of een minister zou hebben gegooid? De dader zou in het slechtste geval van een vorm van symbolisch geweld beschuldigd kunnen worden. Voor zover de dader een goed mens is, zou hij na zijn actie ook enige empathie voor zijn slachtoffer beginnen voelen. Als hij in de ander een naaste kan zien en er zich in kan verplaatsen, beseft hij dat hij zelf ook niet graag publiek voor aap zou staan met een gezicht vol slagroom en besmeurde kleren. Hij zou meteen ook van zijn boosheid verlost zijn.  

fotobron: pixabay: https://pixabay.com/it/photos/soldato-militare-stati-uniti-arma-1014/

wie meer over Jürgen Conings zelf wil lezen vindt ongetwijfeld zijn gading in dit dossier van VRT NWS: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/dossiers/2021/05/klopjacht-op-militair/

johandewilde

Docent in de professionele Bacheloropleiding Kleuteronderwijs Odisee, staflid van de Dienst Onderwijs en Kwaliteit van de hele hogeschool en coördinator van www.MyCompass.be breed geïnteresseerd in onderwijskundige thema's, maar bijzonder in startende leraren en informeel leren. werkte voorheen in binnen- en buitenland als leraar, vormingswerker, projectcoördinator en onderwijsadviseur.