Het belang van feedback aan leerlingen is algemeen bekend. Feedback onderling (tussen professionals) is ook belangrijk voor een beroepsgroep die volop in ontwikkeling is. We moeten echter niet vergeten om ook tussen de verschillende onderwijstypen met elkaar in gesprek te blijven of misschien (nog) te komen. Zeker in het belang van de leerlingen die doorstromen van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. Onderstaande blog schetst een voorbeeld.

‘Foute’ schooladviezen

Ik werk in het basisonderwijs, het PO. Onlangs sprak ik een docent uit het VO. Ik doe dit vaker, dagelijks zelfs, maar deze docent had ik nog nooit ontmoet. Een geheel nieuw gesprek ontvouwde zich. In dit gesprek kwamen wij op het onderwerp ‘schooladviezen’ en dan met name “de foute schooladviezen die in groep 8 gegeven worden aan kinderen van laagopgeleide ouders.”

Dit werd net zo stellig gebracht als het in bovenstaande regel staat: “Dit komt zo vaak voor, ik zie het voortdurend.” Het werd gevolgd door een (enkel) voorbeeld van een leerling die van de basisschool een vmbo-kaderadvies had gekregen, maar inmiddels op het vwo zit: “Duidelijk een geval van een advies waar alleen naar het opleidingsniveau van de ouders was gekeken…dat was wel zeker!”

Nu is het niet de eerste keer dat ik deze stelligheid in mijn omgeving hoor uitspreken. Het stoort me voldoende om deze blog te schrijven. Mijns inziens is de huidige situatie een stuk genuanceerder en kunnen PO en VO iets voor elkaar betekenen.

Schooladvies leidend

Sinds 2015 is het schooladvies leidend. Daarnaast is de afname van de eindtoets verplaatst van februari naar april. Het geven van een schooladvies zonder de gegevens van een eindtoets is dus voor veel scholen nog betrekkelijk nieuw. Zelf heb ik jarenlang in groep 8 gewerkt en dus ook schooladviezen gegeven. In mijn toenmalige onderwijspraktijk werd niet gewerkt met de Cito Eindtoets (toen de enige aanbieder van een eindtoets), dus het geven van adviezen zonder deze toets is mij en mijn collega’s al langer bekend. Naast de gegevens van een eindtoets werden en worden andere gegevens gebruikt om een compleet plaatje te maken van de capaciteiten van een leerling die bepalend zijn om succesvol in het vervolgonderwijs te zijn: de film in plaats van de foto.

Film in plaats van foto

Kort samengevat komt de ‘film’ bij veel basisscholen hierop neer (in willekeurige volgorde): een voorlopig advies in groep 7, gesprekken met ouders en leerlingen, gegevens uit een leerlingvolgsysteem, gegevens van voorafgaande rapporten, overleg met de leerkrachten van voorgaande groepen over instructiebehoefte, werkhouding, inzet etc. Daarnaast wordt ook nog gekeken op welke vakken de scores worden behaald. Hoge scores op technisch lezen, maar lage scores op begrijpend lezen geeft een ander beeld dan de omgekeerde situatie. Het uiteindelijke advies wordt ook nog eens besproken met de directie en interne begeleiding, want het is uiteindelijk een schooladvies en geen ‘leraaradvies’. Dit definitieve advies wordt ook weer besproken met ouders en leerlingen en kan bijna geen complete verrassing meer zijn. Het schooladvies is, zo blijkt uit bovenstaande, de uitkomst van een proces. Een zorgvuldig proces wat elke basisschool goed wil doen.

Second opinion

In mei volgt dan ook nog de ‘second opinion’ als de uitslag van een eindtoets bekend is. Wanneer deze uitslag ver afwijkt van het eerder gegeven schooladvies (in het geval de toetsscore hoger uitvalt dan het eerder gegeven schooladvies) moet de school het advies heroverwegen. Deze heroverweging wordt logischerwijs weer toegelicht in een nieuw gesprek met ouders. In het voorbeeld uit de tweede alinea zou de leerling de eindtoets dus zeker beter moeten hebben gemaakt dan vmbo-kader en zou heroverweging met onderbouwing plaats hebben gevonden. Zou de basisschool van deze leerling echt een mogelijk havo/vwo-advies naast zich neer hebben gelegd alleen op basis van het opleidingsniveau van de ouders?

Perfecte adviezen?

Ik beweer niet dat alle adviezen perfect zijn. Basisscholen geven adviezen op basis van de gegevens die hen op dat moment ter beschikking staan. In de toekomst kijken, wat allemaal op het pad gaat komen van een leerling, kunnen ze niet. Gerede twijfel is er soms ook. Kinderen in groep 8 zijn natuurlijk nog volop in ontwikkeling. Het advies maakt echter deel uit van een onderwijskundig rapport. Dit rapport geeft voldoende ruimte om het advies toe te lichten en in een context te plaatsen (ook ouders kunnen daar opmerkingen in laten plaatsen). Deze twijfel of bredere kans kan ook nog tot uitdrukking worden gebracht door een dubbel advies.

Ik kan oprecht zeggen dat ik nog nooit in het leerlingdossier het opleidingsniveau van de ouders heb nagezocht om tot een schooladvies te komen. Maar het gaat hier niet om mij…

De collega’s die ik spreek, zowel binnen als buiten mijn eigen school, hebben dit ook nog nooit gedaan. Maar het gaat hier ook niet om ons…

Waar gaat het dan wel om?

Het gaat om de trend die door de cijfers helaas wel zichtbaar is. Nu is het niet helemaal onwaarschijnlijk dat een hoger percentage kinderen van laagopgeleide ouders, die mogelijk opgroeien in minder leerrijke omgevingen en minder ‘bagage’ meekrijgen, op school prestaties laten zien die passen bij minder hoge adviezen. Er zijn dus wel overeenkomsten tussen beiden, maar het een veroorzaakt het ander niet. We hebben hier te maken met de gebruikelijke verwarring tussen correlatie en causaliteit.

Verantwoordelijkheid van het onderwijs

Kinderen leren ook buiten school. Gemiddeld brengt een kind 12% van zijn tijd binnen de schoolmuren door. En hoewel een leraar doorslaggevend kan zijn, is de invloed ook weer beperkt. Verschillen tussen kinderen kunnen niet worden weggewerkt, ondanks vereende krachten. Wel kunnen verschillen zo klein mogelijk worden gemaakt en moeten alle kinderen dezelfde kansen krijgen. Differentiatie door meer instructietijd en (in)oefentijd voor zwakkere leerlingen kan al leiden tot voldoende beheersing van dezelfde lesdoelen als de gemiddelde leerlingen. Daarnaast is het hebben van hoge verwachtingen voor alle leerlingen van essentieel belang. Daar ligt de verantwoordelijk van het onderwijs. Dat betekent dat kinderen van laagopgeleide ouders net zo goed een vwo-advies kunnen krijgen en kinderen van hoogopgeleide ouders een vmbo-advies. Als het kind maar op de juiste plaats terecht komt om zich verder te ontwikkelen.

Vooroordeel

Maar het gaat mij in het voorbeeld uit de eerste alinea ook om iets anders. Het gaat om de aanname van een docent dat de leerkracht van groep 8 alléén gekeken heeft naar het opleidingsniveau van de ouders. Nu is dit slechts een enkele docent en het gaat ook niet om deze docent…

Samenwerken in plaats van verwijten

Zolang wij in Nederland op 12-jarige leeftijd al een zekere voorselectie maken, is zorgvuldigheid geboden. Gelukkig volgen VO-scholen hun leerlingen ook en vindt na de brugperiode vaak wederom een determinatie plaats (wordt het door Paul Rosenmöller voorgestelde ‘tweede advies’ al niet in de praktijk gebracht?). Naast het belang van voldoende kansen om ook in of na de brugklas nog te kunnen ‘opstromen of afstromen’ is het van belang dat we het gesprek gaande houden tussen PO en VO: een warme overdracht is tweerichtingsverkeer. Basisscholen willen graag weten hoe het hun (oud) leerlingen vergaat in het VO. De waarde van het geven van feedback aan onze leerlingen staat nooit ter discussie. Maar ondertussen moeten we niet vergeten elkaar feedback te geven. Hoe eenvoudig is het om bij bovenstaande leerling (die overigens gelukkig de kans kreeg op te stromen van vmbo-kaderberoepsgericht naar vwo, omdat dat beter bij hem paste) het onderwijskundig rapport te raadplegen en contact op te nemen met de basisschool om onderbouwing te vragen van hun advies? Een warme overdracht, ook van VO naar PO, kan beide partijen nieuwe inzichten opleveren en bovenal begrip voor elkaars werk.

Ik vind het veel waardevoller deze dialoog tussen PO en VO met elkaar gaande te houden (of te starten) dan met een beschuldigende vinger vanuit het VO naar de basisschool te wijzen dat deze collega’s hun werk niet goed zouden hebben gedaan.