Jelmer Evers verzorgt de Onderwijsavond van het NIVOZ op 23 januari. Dit schooljaar is het thema: De grote wereld en de kleine wereld – naar een pedagogiek van de hoop?

‘Als leraar ben je meer dan je vak, je opdracht is groter. ‘Je bent een rolmodel, in een gemeenschap die zou moeten weerspiegelen op welke manier jij samen leven en samen verantwoordelijkheid nemen voorstaat.’

Jelmer:  ‘De kleine wereld is voor mij de wereld van de school, de gemeenschap van leraren, directie, leerlingen en ouders. Hier leren we leerlingen om vragen te stellen, om op zoek te gaan naar eigen overtuigingen en ook die te bevragen, om een bewustzijn te ontwikkelen over de grote wereld waarin zij zich bevinden. We geven hen kennis en gereedschap in handen om in die wereld een plek te vinden, een bijdrage te leveren aan een rechtvaardige democratische rechtsstaat en een verantwoordelijkheid te gaan voelen. In die wereld spelen op dit moment grote vragen, de dreiging van klimaatverandering, de ontwrichtende werking van ongelijkheid. Het maakt onze opdracht even ingewikkeld als urgent.’

Een van de gereedschappen van het onderwijs zijn de schoolvakken. Het zijn ‘corridors’ via welke de leerlingen de grote wereld tegemoet treden, zou je kunnen zeggen. Jelmer: ‘Die vakken hebben ieder een eigen specifieke blik op die wereld, ze zijn er niet voor niets, ze hebben in die zin bestaansrecht. Mijn eigen vakgebied is geschiedenis. (Weet je hoe ik bij geschiedenis terechtkwam? Door de rubriek in de Donald Duck, van 0 tot NU. Ik vond dat geweldig.) Al op jonge leeftijd ontstond bij mij een fascinatie voor machtsvraagstukken, politieke verhoudingen, Bismarck, De Tweede Wereldoorlog. Ik vind het een prachtige ingang om leerlingen te leren denken in grotere verbanden.’

Maar: als leraar ben je meer dan je vak, je opdracht is groter. ‘Je bent een rolmodel, in een gemeenschap die zou moeten weerspiegelen op welke manier jij samen leven en samen verantwoordelijkheid nemen voorstaat. Je vertelt daarover niet alleen via je vak, je leeft dat ook voor. Het vraagt van een school weloverwogen beleid, van iedere leraar rolbesef en een moreel kompas. Over zo’n moreel kompas moet je je uitspreken, vind ik. Het geeft je ook de ruimte om elkaar aan te spreken.’

Achter elk kind zit een verhaal, een diepgang, een biografie. Ook Jelmer heeft zijn eigen wordingsverhaal, dat zijn morele taakopvatting inkleurt. ‘Elk kind verdient volwassenen, die die biografie zien. Die op zoek gaan naar te openen deuren in kinderen. Dat besef begint klein, in je eigen klas, maar gaandeweg het lesgeven en langer leraar zijn wordt dat besef sterker en daarmee de opdracht groter. Elk kind moet gezien worden. Dat is voor mij een essentiële waarde. En: Ik treed elk kind oordeel-loos tegemoet, ik wil voor elk kind het goede doen.‘

Deze taakopvatting bracht Jelmer er ook toe om ingrijpende besluiten te nemen. Om een deel van zijn lestaak op te geven om boeken te schrijven en internationaal op zoek te gaan naar antwoorden. ‘Als de opdracht van de leraar zo onder spanning komt te staan, dat je niet meer de goede leraar kunt zijn die je wilt zijn, dan tekent zich een grens af. Voor mij betekent dat: mijn frustratie analyseren en omzetten in handelen. Inzichten opdoen en verantwoordelijkheid nemen. Je móet als leraar je handelingsruimte herwinnen, agency claimen. De grote wereld staat in brand, op dit moment zelfs letterlijk. Niets doen is geen optie.’

Hoop ontleent Jelmer aan onze historie. ‘We hebben iets heel fundamenteels opgebouwd in de afgelopen 200 jaar, en zeker na de Tweede Wereldoorlog. We hebben laten zien dat het kan: elk kind naar school, geen bestaan in armoede. Wat we bereikt hebben is ongekend in de geschiedenis, maar staat inmiddels wel onder druk. Hoe leren we deze lessen opnieuw, in onze context?

Even een kort uitstapje naar Chicago. Daar zag een groep leraren hun gemeenschap uiteenvallen, verbrokkelen, armoede en segregatie toenemen. Als wij nu niets doen, zijn we onze stad kwijt, beseften ze. Deze leraren zijn in staat geweest een massa-beweging op gang te brengen die ging staan voor goed publiek onderwijs, ruimte om goed les te geven, een ander systeem, andere financiering, meer ondersteuning… allemaal gevoed vanuit die ene gedachte: ieder kind telt. Echt, niets doen is geen optie meer, maar je kunt dit soort dingen niet alleen voor elkaar krijgen. Gert Biesta voert in zijn laatste boek Paulo Freire op en diens werk, Pedagogiek van de onderdrukten. Ik ben daar erg door geraakt.’

En zo kom je van de kleine wereld in de klas toch onvermijdelijk uit bij vraagstukken rond macht en verdeling van macht. Jelmers internationale ervaring hebben hem prachtige voorbeelden opgeleverd van hoe hij het zeker niet wil en wat er wel kan.
Maar daarover meer op de Onderwijsavond op 23 januari.

Bestel hier je ticket(s) voor de onderwijsavond met Jelmer

Lees- en luistertips van Jelmer Evers

On Education & Democracy, 25 Lessons from the Teaching Profession. (Brussel: Education International, 2019) Auteurs: Jelmer Evers, Fred van Leeuwen, Dusan Hopgood. Gratis te downloaden: https://issuu.com/educationinternational/docs/eiwc8_oneducationanddemocracy

The Chicago Teachers Strike Was a Lesson in 21st Century Organizing (The Nation, november 2019), auteur: Sarah Jaffe, geraadpleegd via https://www.thenation.com/article/chicago-ctu-strike-win/

The Teachers Revolte (April 2018), te lezen en te beluisteren via Radio Open Source Podcast  https://radioopensource.org/the-teachers-revolt/

De terugkeer van het lesgeven (Phronese, 2018) Auteur: Gert Biesta.

Democracy and Education: An Introduction to the Philosophy of Education (MacMillan Company, 1916), auteur John Dewey, te lezen via https://archive.org/stream/democracyandedu00dewegoog#page/n6/mode/2up

Dick van der Wateren

Als blogger en onderwijsauteur denk ik na over onderwijs en pedagogiek. In 2016 verscheen bij Uitgeverij Ten Brink mijn boek 'Verwondering' waarin ik een lans breek voor onderwijs op basis van vragen die leerlingen zelf bedenken. In 2020 verscheen mijn boek De Denkende Klas bij LannooCampus met praktische aanwijzingen om met leerlingen dieper te denken. Als vo-docent heb ik talentvolle en begaafde leerlingen begeleid die meer uitdaging nodig hebben, en leerlingen gecoacht met diverse problemen - onderpresteren, perfectionisme, levensvragen. Na een lang leven in het onderwijs en de wetenschap ben ik in 2017 een filosofische praktijk begonnen, De Verwondering, in Amsterdam. Daar heb ik gesprekken met volwassenen zowel als jongeren over levensvragen, zingeving, werk, studie, relaties.