Jelmer Evers en Dick van der Wateren

Na ons eerste stuk over een nieuwe aanpak van het eindexamen is er veel gebeurd. We hebben veel (voornamelijk instemmende) reacties gekregen. We hebben met Kamerleden gepraat en inmiddels zijn de herexamens geweest. Hoe nu verder?

Voorafgaand aan de vergadering van de Vaste Commissie OC&W op 23 juni hebben we gepraat met onderwijswoordvoerders Karin Straus (VVD) en Joyce Vermuë (PvdA). Tijdens het commissieoverleg met staatssecretaris Dekker diende Karin Straus samen met de Kamerleden Rog, Bruins, Vermuë en van Meenen een motie in waarin de regering wordt gevraagd “het CvTE op te dragen om actief te werken aan een nieuwe werkwijze […] met meer transparantie en grotere betrokkenheid van individuele vakdocenten”. Deze motie wordt aanstaande dinsdag in de Kamer behandeld.

Ons verhaal bleek goed aan te sluiten bij ideeën die al langer leefden bij de verschillende onderwijswoordvoerders en we hebben dan ook goede hoop dat de aanpak van de examens gaat veranderen. Wat ons betreft gaat de motie nog niet ver genoeg. We zouden graag zien dat de Kamer zich uitspreekt over ons voorstel om de curriculumontwikkeling en toetsing/examinering onder te brengen in één overkoepelend instituut.

Integratie curriculum en toetsing

Behalve de soms belabberde kwaliteit van de examenvragen is een jaarlijks terugkerend probleem dat de examens slecht zijn afgestemd op het curriculum. In ons vorige stuk hebben we daarvan voorbeelden genoemd (zie ook de bijlage met bijdragen van docenten). Dit leidt tot grote twijfels aan de validiteit van het Centraal Examen, met andere woorden, toetst het examen wat het zou moeten toetsen, namelijk de bekwaamheid van leerlingen in de verschillende examenvakken.

Het blijkt dat de Centraal Examens vaak maar een beperkt deel van de syllabus toetsen. Daardoor zijn leerlingen in het nadeel die wat zwakker zijn in dat onderdeel, maar sterker in andere onderdelen.

Daarnaast komen er vragen in de examens over onderwerpen die niet in de syllabus staan. Een heel treffend voorbeeld is een vraag in het vwo-examen scheikunde over snijbranders. Afgezien van de opmerking dat andere gassen dan ethyn (acetyleen) onbruikbaar zijn om ijzer door te branden – wie wel eens op een scheepswerf is geweest weet dat daar meestal het goedkopere propaan voor de snijbranders wordt gebruikt – moet in vraag 6 hierbij formules van de verbrandingswarmte en soortelijke warmte worden toegepast. Dit is geen onderdeel van de scheikundesyllabus en ook geen onderdeel van de stof bij het Centraal Examen natuurkunde. Met andere woorden, zelfs scheikundeleerlingen die natuurkunde in hun pakket hebben kunnen deze vraag niet beantwoorden.

Tenslotte, veel docenten zien als bezwaar dat de examenvragen geen betrekking hebben op wat door leraren wordt gezien als de essentie van hun vak. De voorbereiding op de Centraal Examens verwordt dan tot het aanleren van kunstjes en trucs, terwijl leerlingen niet worden ondergedompeld in de rijkdom, de manier van denken en problemen oplossen die de verschillende vakgebieden kenmerken. Ook is er volgens veel docenten die wij spraken te weinig aandacht voor vakoverstijgende kennis en vaardigheden.

Nu wordt gewerkt aan curriculumvernieuwing (Onderwijs2032) is dit bij uitstek de gelegenheid om die onder te brengen in een instituut dat tegelijkertijd verantwoordelijk is voor de toetsing en examinering. Dat biedt de beste garantie dat de syllabi van de verschillende vakken beter op elkaar zijn afgestemd, dat geen onderdelen worden getoetst die daarvan geen onderdeel uitmaken en dat juist wel de kernvaardigheden en -kennis van de vakken wordt getoetst.

In ons voorstel schreven wij: “In dat instituut krijgen leraren, lerarenorganisaties (inclusief schoolleiders), lerarenopleiders en onderwijsonderzoekers een grote stem en verantwoordelijkheid.” Voor ons is dat een absolute voorwaarde. Op dit moment is er te weinig transparantie over de manier waarop de examens worden samengesteld, over de deskundigheid van de examenmakers en over de totstandkoming van de N-termen.

Wij eindigen dit stuk zoals we het vorige eindigden:

In plaats een systeem waarin iedereen los van elkaar opereert en niemand zijn verantwoordelijkheid neemt, creëren we samenhang, eigenaarschap en verantwoordelijk voor de kwaliteit van ons onderwijs.

Dick van der Wateren

Als blogger en onderwijsauteur denk ik na over onderwijs en pedagogiek. In 2016 verscheen bij Uitgeverij Ten Brink mijn boek 'Verwondering' waarin ik een lans breek voor onderwijs op basis van vragen die leerlingen zelf bedenken. In 2020 verscheen mijn boek De Denkende Klas bij LannooCampus met praktische aanwijzingen om met leerlingen dieper te denken. Als vo-docent heb ik talentvolle en begaafde leerlingen begeleid die meer uitdaging nodig hebben, en leerlingen gecoacht met diverse problemen - onderpresteren, perfectionisme, levensvragen. Na een lang leven in het onderwijs en de wetenschap ben ik in 2017 een filosofische praktijk begonnen, De Verwondering, in Amsterdam. Daar heb ik gesprekken met volwassenen zowel als jongeren over levensvragen, zingeving, werk, studie, relaties.