Hoewel ik voortdurend in contact kom met Vlaamse schooldirecties in het basisonderwijs spreek ik ze zelden in groep. Vorige week deed ik het nog eens en viel me op hoe homogeen de groep wel is. De 45 tot 54 jarigen maken de dienst uit. Ook in het secundair onderwijs zijn jonge mensen niet meer dan uitzonderingen die de regel bevestigen dat de directeur eerst jarenlang meester of juf is geweest. Het is zo, maar het hoeft niet zo te zijn.

Knelpuntberoep

Schooldirecteur wordt ongemerkt een knelpuntberoep, als het dat al niet is. De dominante probleemanalyse luidt: we hebben supermensen nodig en we vinden ze niet meer. Een directeur moet een uitstekend organisator en een topmotivator zijn. Alsof dat nog niet genoeg is, moet hij de rol van visionaire leider vervullen en niet te beroerd zijn om manusje van alles te spelen. Hij of zij moet over een ijzeren gestel beschikken, minstens een 60-uren werkweek kloppen en aan de zware psychische druk weerstaan die gepaard gaat met het 24/24 en 7/7 waken over het welzijn van personeel en leerlingen. Bovendien lonken andere werkgevers ook naar die witte raven. Geen wonder dat de weinige juiste profielen zich niet meer geroepen voelen en dat directies vaker langdurig ziek zijn dan leerkrachten.

Een directeur is een pedagogisch directeur

Het plaatje oogt aannemelijk, maar het klopt niet. Er bestaat niet zoiets als het profiel van de ideale directeur, een zeldzame menselijke loper die op alle schoolsloten past. Onderzoekers van Florida State University gingen op zoek ging naar de karakteristieken van effectieve schooldirecties en kwamen uit bij een kort lijstje van activiteiten waar goede directies zich verhoudingsgewijs meer op toeleggen: feedback geven op wat de leerkrachten in de klas presteren, waken over de effectieve lestijd, hoge leerstandaarden nastreven, professionele ontwikkeling ondersteunen, geïnformeerde beslissingen nemen en bijdragen tot een positief leef- en werkklimaat. Maar dat is geen profiel, laat staan dat van een witte raaf. Het is gewoon een jobomschrijving van directeur: de pedagogische leiding nemen van een school.

De juiste m/v op de juiste plaats

Het lijstje do’s mag dan verrassend kort zijn, het lijstje don’ts is daarom nog niet ellenlang. Scholen verschillen van elkaar, directeurs mogen dat ook als de pedagogische focus er maar is. Een goede directeur is dus iemand die de job invult zoals ze bedoeld is én die past in een specifieke organisatie. Het ene team heeft nood aan een goede organisator die de creatieve energie in het geïnspireerde team kanaliseert, terwijl een andere ploeg in de praktijk zichzelf stuurt en net schreeuwt om een inspirator om vanzelfsprekendheden in vraag te stellen. Het is goed mogelijk dat twee heel verschillende types van directeur elk op handen gedragen worden in hun respectievelijke team maar zouden buiten gedragen worden in het andere.

Een goede directeur is niet gewoon iemand die past in een organisatie, hij past er op een bepaald moment. Schoolbesturen maken niet alleen vaak de fout dat ze op zoek gaan naar een hoofd dat alles kan. Als ze toch een realistische talentenselectie maken, zoeken ze al te vaak naar een kloon van de afscheidnemende directie. Gaat een geboren communicator die de moeilijkste boodschappen empathisch wist te brengen op pensioen, dan wil men er opnieuw net zo een. Dat zij geen cijferhoofd had, deed er niet toe en ook haar opvolger zal ermee wegkomen, zelfs wanneer de boekhouding meer supervisie behoeft.

In sommige gevallen zou men beter bewust voor een aangepaste talentenmix kiezen, die inspeelt op de specifieke noden van het team op dat moment. Zo kan het team toe zijn aan iemand die out of the own school box denkt. Het gevaar dat de troeven van de school die dankzij de talenten van de afscheidnemende opgebouwd zijn meteen in duigen vallen, mag de leden van de selectiecommissie niet verlammen. De stempel die een sterke directie op de organisatie drukt, dringt immers door tot het DNA van de school en in het hoofd van de medewerkers, tot in hun dagdagelijkse gewoonten toe. Directeur blijven tot het pensioen zou dan ook geen vanzelfsprekendheid mogen zijn. Sommige directies hadden misschien beter een mandaat met vervaldatum meegekregen. Goede directeurs die op automatische piloot beginnen draaien, verkassen naar elders waar ze met hun kwaliteiten opnieuw het verschil kunnen maken is ook een optie.

Schoolbesturen in de spiegel

Een wezenlijk deel van het probleem ligt bij de besturen die kandidaat directies aanwerven. Wie zijn zij zelf? Hoe kijken zij naar figuren die niet in het standaardplaatje passen?  Voorzitters van raden van bestuur en coördinerende directeurs, vrees de kandidaten met een verrassende onderbouwde mening niet, luister naar hun ambitieus plan en erken dat een andere stijl geen gebrek aan competentie verraadt. Kan dit puntje nog bij op de agenda’s van de bestuurlijke optimalisering en schaalvergroting en van het loopbaandebat? Kunnen we die buitenkans laten liggen?

Minister en koepelorganisaties, wees ongerust, dit probleem is bovenal een macro-probleem. Als men steeds de waar-niemand-iets-kan-tegen-hebben maar niemand-ook-iets-voor-voelt kandidaat aanneemt en het beloftevolle buitenbeentje weert, is de gemeenschap de grootste verliezer. Zelfs al behoeft de vreemde eend op korte termijn wat extra begeleiding, zijn troeven zullen op lange termijn lonen in de lerende gemeenschap van schooldirecties. Hoezeer directies die gepokt en gemazeld zijn in het systeem angst zouden kunnen hebben om ook maar een fractie van hun schoolsoevereiniteit en status op te geven, ook zij leren van elkaar en zouden dat nog veel beter kunnen doen als ze elkaar vinden in hun verscheidenheid en elkaar helpen vanuit hun uiteenlopende passies en talenten. Want wie maak je nog wijs dat elke directie naast pedagogisch inzicht ook verstand heeft van bouwdossiers én schoolwetgeving én eventmanagement?

We mogen niet hopen op een roeping van witte raven. Ons onderwijs moet zingen voor een bonte groep vogels, hen fluitend verleiden om hun passie en kunde in onze schoolteams te steken.

johandewilde

Docent in de professionele Bacheloropleiding Kleuteronderwijs Odisee, staflid van de Dienst Onderwijs en Kwaliteit van de hele hogeschool en coördinator van www.MyCompass.be breed geïnteresseerd in onderwijskundige thema's, maar bijzonder in startende leraren en informeel leren. werkte voorheen in binnen- en buitenland als leraar, vormingswerker, projectcoördinator en onderwijsadviseur.