Elsbeth Oskamp laat in deze gastbijdrage zien hoe zij socialisering en persoonsvorming in haar lessen Frans in de praktijk brengt en en passant leerlingen op een hoog niveau met die taal laat werken. Biesta’s ideeën over kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming worden vaak als abstract en ontoegankelijk beschouwd. Dat blijkt erg mee te vallen. Elsbeth laat zien dat literatuur een krachtig middel kan zijn om jonge mensen op een volwassen manier naar de wereld te laten kijken. Dit is een goed voorbeeld hoe we in ons onderwijs vorming een even belangrijke plaats kunnen geven als het aanleren van kennis en vaardigheden.

Dit stuk verscheen eerder op Elsbeths blog Klas Oskamp.

In de 6e klas lees ik Par le Feu van de Frans-Marokkaanse schrijver Tahar Ben Jelloun. Het verhaal gaat over Mohamed Bouazizi.

Bouazizi ontketende in 2011 in Tunesië de Jasmijn Revolutie door zichzelf in brand te steken. Par le Feu is het verhaal over een hoogopgeleide jongen die door corruptie in zijn land geen bestaan kan opbouwen. Bouazizi wordt net als zijn vader straatverkoper, hij heeft herkenbare verlangens maar hij heeft geen kansen. Het verhaal neemt een dramatische wending wanneer de kar met Bouazizi’s koopwaar in beslag wordt genomen, hij wordt geslagen en vernederd.

Het is stil in de klas. Dringt het verhaal door? Mohamed staat van ons af. Ik besluit het verhaal te laten spelen. De leerlingen lijken aanvankelijk niet te willen, het Frans lezen is al moeilijk genoeg. Ik verdeel de rollen en het is spannend, gaan ze elkaar niet, zoals in het verhaal, écht te lijf?

Jonas en Alexander vertolken de hoofdrollen, ze doen beiden drama op school. Ze beginnen. De klas is heel stil. Wanneer ze klaar zijn blijft het stil. Door het spel zitten we in het hart van het verhaal. We raken in gesprek, over vrijheid, over onrecht, over het leven daar. We bekijken de echte beelden van Bouazizi op Youtube en beluisteren Quand on n’a que l’amour van Brel. Bouazizi had alleen de liefde, maar geen bestaan.

Mijn manier van lesgeven heeft een geschiedenis, ik werk al langer op deze manier en ik zoek steeds naar een juiste verhouding tussen vaardigheden en inhoud.

In de aanloop naar dit schooljaar maakte ik kennis met de Nederlandse pedagoog en filosoof Gert Biesta en zijn in 2014 verschenen boek Het prachtige risico van onderwijs. Na lezing van dit boek begreep ik nog meer dat het ‘subjectieve’ domein, daar waar het gaat over menswording en vorming thuishoort in de les. Het zoeken naar antwoorden op lastige vragen, het reiken naar de essentie van ons bestaan behoort ook tot mijn takenpakket. Het prachtige risico van onderwijs steunt me in mijn dagelijkse lespraktijk.

Ik durf de leerlingen in hun hart te raken.

  
Afgelopen vrijdag [11-12-15, DvdW] volgde ik met collega’s van verschillende scholen een werksessie met Gert Biesta. Het gesprek gaat over beslissende momenten in een les. Het gaat ook over waarden. Welke waarden liggen aan je onderwijs ten grondslag? Wat drijft je?
‘Heb je naaste lief’ komt direct bij me op.

Je naaste liefhebben is niet makkelijk en veelomvattend. Literatuur maakt het soms mogelijk, je blik wordt ruim.

De leerlingen in mijn klas zijn kansrijk, ze kunnen veel met hun leven. Het contrast met een jonge jongen in Tunesië is groot. De situatie van Mohamed is door het spel van Jonas en Alexander invoelbaar geworden. Voor even daar en niet hier, dat is wat literatuur vermag.
______________________

Ik ben Elsbeth Oskamp, docent Frans en Alfa–coördinator op het Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum. Sinds lange tijd denk ik na over manieren van lesgeven, en introduceer ik in mijn lessen literatuur en beweging, toneel en reflectie, Astérix en trompettist Ibrahim Maalouf. Omdat mijn vak leerlingen soms niet meer lijkt te bieden dan examentraining; omdat zelfs excellente scholen hun docenten gevangen houden in het ‘meetbare’ domein van toetsen en grammatica.
Gert Biesta’s boek Het prachtige risico van onderwijs biedt fascinerende inzichten in onderwijs, en in wat hij ‘het subjectieve domein’ noemt. Het boek maakte diepe indruk op me. Op deze plek schrijf ik over mijn ervaringen met lesgeven in het subjectieve domein. 

Dick van der Wateren

Als blogger en onderwijsauteur denk ik na over onderwijs en pedagogiek. In 2016 verscheen bij Uitgeverij Ten Brink mijn boek 'Verwondering' waarin ik een lans breek voor onderwijs op basis van vragen die leerlingen zelf bedenken. In 2020 verscheen mijn boek De Denkende Klas bij LannooCampus met praktische aanwijzingen om met leerlingen dieper te denken. Als vo-docent heb ik talentvolle en begaafde leerlingen begeleid die meer uitdaging nodig hebben, en leerlingen gecoacht met diverse problemen - onderpresteren, perfectionisme, levensvragen. Na een lang leven in het onderwijs en de wetenschap ben ik in 2017 een filosofische praktijk begonnen, De Verwondering, in Amsterdam. Daar heb ik gesprekken met volwassenen zowel als jongeren over levensvragen, zingeving, werk, studie, relaties.