Een school waar leerlingen verantwoordelijk zijn voor hun eigen leerproces, waar ze vanaf de brugklas leren zelfstandig te werken, creatief te zijn, plannen, fouten maken en van die fouten leren, bestaat zo’n school? Zo’n school waar ordeproblemen, te laat komen, spijbelen en strafwerk nauwelijks aan de orde zijn? Dat lijkt te mooi voor woorden. Toch bestaan zulke scholen. Onlangs was ik op bezoek bij zo’n school, het Vathorst College in Amersfoort. Ik werd daar heel erg vrolijk van de gesprekken die ik met leerlingen en docenten had. Wat is hun geheim?

Samen met Renske Valk, hoofdredacteur van het onderwijsblad ‘Van 12 tot 18’ was ik te gast bij het Vathorst College, waar we op 22 maart de Onconferentie over Lerarenmaatschappen willen organiseren. Voor we met de rector, Elly Loman, overlegden over de organisatie van die dag lieten we ons rondleiden door een leerling, de opmerkelijk welbespraakte en zelfbewuste Rosa Rietkerk, 5havo.

Gebouw

Het Vathorst College zit in een ruime en heel moderne jas. Het gebouwencomplex, dat de school deelt met een sporthal, een kinderdagverblijf en het multifunctionele kunstcentrum Scholen in de Kunst, is in 2009 opgeleverd. Net voor de crisis. Brede gangen en hallen bieden leerlingen een overvloed aan plekken om rustig te studeren. De onderbouw beschikt over royaal bemeten leerhuizen waarin drie klassen tegelijkertijd de dag beginnen en afsluiten. Rondom die ruimtes zijn kleinere lokalen waar instructie wordt gegeven en waar leerlingen zich kunnen terugtrekken om zelfstandig te werken. Voor de bovenbouw zijn er jaloersmakend mooie vaklokalen, werk- en studieruimtes voor o.a. de beta- en kunstvakken.

Dat biedt natuurlijk heel veel mogelijkheden voor nieuwe onderwijsconcepten, die niet elke school kan realiseren. Toch zit het geheim van Vathorst niet in het gebouw en ook niet in laptops voor alle leerlingen, maar in een opvatting over leren en over omgaan met jongeren, die elke school kan overnemen.

Onderwijsvisie

Net als iedere school in Nederland heeft het Vathorst een visie. Maar waar dat op veel scholen een ‘papieren tijger’ is, een papiertje dat alleen tevoorschijn komt als de inspecteur erom vraagt, lijkt die op deze school echt voor alle geledingen te leven. Zo staat er bijvoorbeeld:

Het verwerven van kennis en vaardigheden is het gevolg van overdracht door de docent én ook het resultaat van het denken en doen van de leerling zelf. Hij moet zoveel mogelijk zijn eigen leren organiseren en vormgeven.

We vroegen aan willekeurige leerlingen wat voor school dit is en kregen antwoorden als: “Je mag hier zijn wie je bent,” “Respect voor elkaar,” “Creativiteit,” “Je hebt hier een grote eigen verantwoordelijkheid,” “Je mag fouten maken.” Toen ik vroeg of ze dat uit hun hoofd geleerd hadden, werd er hartelijk gelachen. Dit is waarvoor ze deze school hadden gekozen. En het werkt voor hen.

De afstand tussen docenten en leerlingen is klein. Dat blijkt wanneer je door de klassen loopt. Docenten zijn vooral coaches, die leerlingen helpen hun eigen leerproces te organiseren. Leerlingen zijn maar een deel van de tijd in een instructielokaal. Daarna zwermen ze uit over de school om zelfstandig aan de slag te gaan. Tijdens een les met een ander vak bezig zijn is ook geen probleem, als je maar op tijd klaar bent met je opdrachten.

Autonomie

Het sleutelwoord is autonomie, waarover we op deze plek eerder schreven: Geef Leerlingen Autonomie en Zelf-gereguleerd Leren is te Leren. De conclusies van die twee stukken worden in Amersfoort in de praktijk bevestigd. Het eerste stuk eindigt met:

Wanneer je uitgaat van vertrouwen, in plaats van wantrouwen, ervaar je dat je leerlingen zelfstandiger worden en bereid om meer te leren.

Vraag het willekeurige leerlingen op het Vathorst College en je hoort dat ze dat vertrouwen en respect van hun docenten waarderen en dat het hen motiveert om aan te pakken, ook voor een vak dat hen minder interesseert.

Gaat er dan nooit iets mis? Natuurlijk. Vooral in de onderbouw moeten leerlingen wennen aan de grote verantwoordelijkheid die ze krijgen. Zelf je studie plannen is lastig en daarvoor krijgen ze dan ook extra lessen. De leerlingen die ik sprak vonden het heel grappig om te horen dat er scholen zijn waar je straf krijgt als je te laat komt, je boeken vergeet of je huiswerk niet maakt. “Je komt er vanzelf wel achter als niet op tijd klaar bent met een opdracht. Je mag hier van je fouten leren. En anders heb je een gesprek met de teamleider waarin je samen kijkt hoe je het anders aan kunt pakken.” Straffen en belonen lijken op deze school nauwelijks een rol te spelen.

Het tweede stuk eindigt met:

Het vraagt wel durf, uitproberen, succeservaringen en vervolgens doorgaan en volhouden. Want helemaal vanzelf gaat dat natuurlijk niet.

Het stelt inderdaad hoge eisen aan de docenten die dit onderwijs maken. Al het lesmateriaal staat op de elektronische leeromgeving en veel is door de docenten zelf ontwikkeld. Ook moet je inhoudelijk, didactisch en pedagogisch sterk in je schoenen staan. De werkdruk die docenten op het Vathorst College ervaren is zeker een punt. Maar daar staat tegenover dat de docenten die we spraken tevreden zijn en trots op hun werk.

Deze school is tegelijkertijd uniek en ook weer niet zo heel erg uniek. Er zijn beslist meer scholen in Nederland die vanuit vergelijkbare uitgangspunten werken en heel veel docenten die het aandurven hun leerlingen een grote mate van autonomie te geven.

Ik wil meer weten van deze school en wat werkt of misschien beter kan. Ik ga samen met Rosa Rietkerk, onze gids uit 5havo, een artikel schrijven dat in april in ‘Van 12 tot 18’ zal verschijnen. Daarin willen we vragen beantwoorden zoals:
Welke onderwijskundige en pedagogische principes vormen de basis voor het onderwijsconcept van het Vathorst College?
Hoe realiseert de school autonomie voor leerlingen en medewerkers?
Welke resultaten bereikt de school met deze aanpak?
Hoe tevreden zijn leerlingen? En werkt het voor alle leerlingen?
Wat doet de school als het met een leerling helemaal mis gaat?
Gaat autonomie van leerlingen niet ten koste van de autoriteit van docenten?
Hoe zit het met de werkdruk voor medewerkers?
Maken leerlingen geen misbruik van de vrijheid die ze krijgen?

Wij werden, als gezegd, erg vrolijk van wat we in Amersfoort zagen. Die ervaring willen we graag met andere scholen en docenten delen.