“Ik heb al tien citotoetsen gehad,” zegt Senna. Hij verdiept zich weer in zijn kipnuggets. Voor hem is het niets bijzonders.
We zijn met de familie uit eten in het restaurantje bij ons in de haven en het gesprek gaat over school. Het duurt even voor het bij mij aankomt. Mijn kleinzoon van zes heeft al ruim tien citotoetsen achter de rug.
In. Groep. 3!

Zijn broer Jesse van negen is de tel kwijt van alle citotoetsen die hij al achter de rug heeft. Elk jaar wel een paar. Je zou toch zeggen dat de juffen en meesters zo langzamerhand wel weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Maar nee, gooi er maar weer een toets tegenaan. Waarschijnlijk moeten ze wel, of ze willen of niet. Alle scholen doen het dus wij ook maar.
Mijn zoon vertelt over een jongetje van Jesse zijn leeftijd dat uit de citotoetsen als zwakbegaafd was gekomen. Niemand had tot dan toe iets bijzonders aan hem gemerkt, ook de leerkracht niet. Toch was het advies speciaal onderwijs en dan nog was de vraag of het wat zou worden. Gelukkig is zijn juf een nuchtere, ervaren docent. Haar advies aan de ouders was de testresultaten te negeren. “Er is niets mis met jullie Martijn. Hij scoorde wat laag op zijn cito. Maar daarom is hij nog niet zwakbegaafd.

Wat is hier aan de hand? Vanwaar die onweerstaanbare drang van onderwijsbestuurders, maar ook veel schoolleidingen, om kinderen steeds maar weer bloot te stellen aan standaardtesten zoals de citotoets? Ouders denken misschien dat dat wel ergens goed voor zal zijn. Meten is weten, immers? Maar wat meten die toetsen eigenlijk?

Wat toetsen de toetsen?

Ook op de middelbare school gooien we de kinderen dood met citotoetsen, rekentoetsen en taaltoetsen. Waarvoor? Een argument dat je wel hoort is dat we daarmee naar buiten duidelijkheid en transparantie scheppen. Bijvoorbeeld naar de ouders. Op de resultaten van die toetsen kunnen we worden afgerekend. Met andere woorden, de kwaliteit van ons onderwijs kunnen we meten met de resultaten van standaardtests? Dat zou natuurlijk mooi zijn, maar met alle respect, ik geloof daar niets van.

Alles wat die toetsen meten is wat een kind op een bepaald moment weet en kan en dan nog maar op een heel beperkt gebied. Ze testen reken- en taalvaardigheid en kennis op een paar terreinen. Allemaal heel belangrijk, tot uw dienst, maar ze testen niet de creativiteit, muzikaliteit, motorische begaafdheid, vaardigheid in het oplossen van problemen, sociale vaardigheden, reflectievermogen en ga nog maar even door. Toch ook allemaal belangrijke vaardigheden waarmee je het leven succesvol aan kunt.

Nog erger is dat die testen alleen maar laten zien wat je tot dan toe hebt geleerd – in het beste geval, want kinderen kunnen door faalangst of een stoornis laag scoren. Ze laten niet zien – en kunnen dat ook niet laten zien – welke mogelijkheden een kind heeft, wat zijn of haar talenten zijn, sterke en zwakke kanten. Dat zijn toch de dingen die je als ouder en als docent graag van een kind zou willen weten. Die toetsen kijken alleen maar achteruit, niet vooruit. Strikt genomen test je met die toetsen niet meer dan het vermogen van een kind om zo’n toets te maken, meerkeuzevragen in te vullen, stressbestendigeid.

De toetsresultaten geven ook geen aanwijzingen of een kind onderpresteert of niet. Ik zeg het er maar bij, omdat hierover een wijdverbreid misverstand bestaat. Als er iets duidelijk is in de omvangrijke literatuur over (hoog)begaafdheid, is dat je geen uitspraken kunt doen over onderpresteren van een leerling wanneer je geen idee hebt van zijn mogelijkheden in de eerste plaats. Het lijkt een waarheid als een koe, maar scholen schrikken nog wel eens terug voor de consequenties. Het betekent dat je leerlingen moet testen op intelligentiestructuur, motivatie en prestatie en dat kost geld en is een hoop gedoe. Bijkomend effect is wel dat je een schat aan gegevens krijgt over je leerlingen, waarmee leerkrachten, mentoren, teamleiders en het zorgteam hun voordeel mee kunnen doen.

Determineren

Wat mij betreft mogen we in het voortgezet onderwijs ook wat kalmer aan doen met proefwerken en overhoringen. Ja, maar we moeten toch determineren? hoor je dan. Misschien. Maar heb je daar echt al die proefwerken voor nodig? Voor mij is een toets een moment van feedback voor de leerling om vast te stellen of hij de stof voldoende beheerst. Als dat zo is kan hij verder. Zo niet, dan moet hij nog wat extra oefenen. Wie schiet er wat mee op als ik een leerling een drie geef voor natuurkunde en dan op de rapportvergadering zeg dat het wel nooit een vier zal worden? Misschien heeft ze wat extra aandacht nodig? Of zijn er belemmeringen waardoor ze niet optimaal functioneert in mijn les?
Ervaren docenten weten vaak al aan het begin van klas drie welk profiel een leerling wel of beter niet kan kiezen in de bovenbouw. Als je dat dan weet, dan ga je toch de rest van het jaar fijne lessen geven zonder gestress over proefwerken? Die heb je, als je je ogen en oren open houdt, niet nodig om te determineren.
In een andere blog, “In het voorgezet onderwijs moet elke toets herkansbaar zijn”, liet ik een leerling aan het woord. Die vroeg zich af waarom leerlingen zo lang al voor het eindexamen worden blootgesteld aan examenstress. Goede vraag. Vooral als je ziet hoe voor sommige vakken steeds weer een flink deel van de leerlingen zich ziek meldt voor een proefwerk.

Schaf standaardtoetsen af

In de VS en Canada gaan steeds meer stemmen op om standaardtoetsen af te schaffen. Daar was het in sommige staten dan ook ver doorgeschoten. Wie een wel heel kras voorbeeld wil lezen van waar al dat testen en scholen afrekenen op testresultaten toe kan leiden, leze de blog van Joe Bower. Daar wordt een school die uitsluitend kinderen met ernstige gedrags- en leerproblemen (o.a. tienermoeders) opneemt, afgerekend op de lage testscores. Bower spreekt van misbruik van data en zegt: “If all you know about a school or student is their standardized test scores, then you don’t know very much.” Enfin, lees zelf maar.

Laten we in Nederland en België het tij van de standaardtests keren.

______________________________

Aanvulling, 29/9/12

In zijn blog van deze week schrijft Joe Bower over het ontstaan van de multiple choice test ( nog maar een eeuw geleden). De bedenker ervan, prof. Kelly, nam later afstand van deze testmethode, omdat “This is a test of lower order thinking skills for the lower orders.”
Bower schrijft verder:

Because the origins of public education and testsandgrades are mired in goals that have less to do with citizenship and critical thinking and more to do with compliance and labour, it is important that we engage those who have never been invited to reconsider their unexamined assumptions about school. The truth is that many people are reassured by signs of formal-traditional school and are disturbed by their absence, and what’s worse is that these same people are often offended when they are invited to rethink their preconceptions for what school should look and feel like.

In mijn blog schrijf ik aan een serie ‘De kunst van lesgeven’ geïnspireerd door o.a. Ken Robinson en Daniel Willingham. Daar pleit ik voor een radicaal andere manier om met tests en toetsen om te gaan en een grotere rol voor ontdekkend leren.

Joe Bower, 24 september 2012. The end of testsandgrades http://www.joebower.org/2012/09/the-end-of-testsandgrades.html